Living lab

Wat is een living lab?

Een living lab is een onderzoeksmethode die zich afspeelt in een dagelijkse leefomgeving. De deelnemers zoeken hierin naar vernieuwende oplossingen voor maatschappelijke problemen. Samen creëer en probeer je uit. De onderzoeksituatie is anders dan bij een traditioneel onderzoek. Het is een afgebakende locatie in de dagelijkse leefomgeving van de mensen over wie het gaat. Met een living lab kun je ervoor zorgen dat niet alleen jij als onderzoeker leert, maar dat ook alle andere betrokkenen ervan leren. Verschillende partijen werken in een living lab aan een gezamenlijk doel. Living labs ontstaan vooral uit een bestaand samenwerkingsverband of uit een behoefte aan vernieuwing.

Let op: Een living lab is niet hetzelfde als een proeftuin of een fieldlab. Bij een living lab is het nodig dat er een levensechte omgeving met mensen is. Hier voer je de proeven uit. Daarbij kijk je naar het eindresultaat en naar hoe mensen omgaan met vernieuwingen. Een proeftuin lijkt op een living lab, maar een proeftuin kan wel plaatsvinden in een digitale omgeving. Een proeftuin kun je gebruiken als het niet mogelijk is om op een echte plek dingen te testen. Een fieldlab is praktisch hetzelfde als een proeftuin; het heeft niet de eis om een experiment in levensechte omgeving uit te voeren. Het samen creëren gebeurt meer in een living lab dan in een fieldlab of proeftuin.

Wanneer kies je deze leervorm?

Deze leervorm helpt je om een haalbare en werkende oplossing voor een vraagstuk te vinden. Dit komt doordat je met alle deelnemers naar een oplossing voor dat vraagstuk zoekt. Je experimenteert 'in het echt' en de omgeving waarin je onderzoek doet, is bijvoorbeeld een wijk, een buurtcentrum, een studentenflat of een dorp.

Kies voor een living lab als je:

• wilt werken aan vernieuwende oplossingen voor complexe maatschappelijke vraagstukken.
• niet alleen als onderzoeker wilt leren, maar wilt leren met álle betrokkenen.
• met een diverse groep van verschillende belanghebbenden aan de slag wilt.
• langs andere routes geen oplossing kunt vinden voor jouw moeilijke vraag.
• het antwoord op je vraag wilt onderzoeken op de plek waar de vraag speelt.

Hoe werkt het?

Living labs zijn anders dan andere onderzoeken door de grote mate van samen ontdekken. Je leert en test met een groep betrokkenen in het dagelijks leven, zoals bewoners, onderzoekers en overheden. Iedereen die te maken heeft of krijgt met het maatschappelijke probleem, is bij voorkeur bij het living lab betrokken. Dat is de kracht van deze leervorm: als je wat wilt zeggen over de bewoners in een wijk, is dát de plek waar je onderzoek doet. En tijdens het onderzoek is iedereen gelijk, niemand is de baas.

Een living lab bestaat uit een aantal belangrijke kenmerken:

• Er is tijd om met de partijen om tafel te zitten die met het vraagstuk te maken hebben.
• Er is ruimte om verschillende testen te doen. Steeds controleren de onderzoekers of het doel van de living lab en de gekozen oplossing nog aansluiten op elkaar. Is dit niet het geval, dan moeten ze worden bijgesteld.
• De betrokkenen toetsen de experimenten en oplossingen in de echte wereld.
• Alle betrokken groepen werken samen in de living lab. Met elkaar vormen, ontwikkelen en toetsen ze ideeën.

Voorwaarden en tijdsbesteding

Het maatschappelijke vraagstuk dat je via een living lab wilt onderzoeken, vraagt om een unieke aanpak. Die vrijheid is de kracht van een living lab. Maar deze vrijheid betekent ook dat de onderzoekers er tijd en energie in moeten steken. En niet alleen zij: het vraagt toewijding van alle betrokkenen.  Een goede samenwerking tussen alle betrokkenen is nodig. Hoeveel tijd een living lab kost, hangt mede af van de moeilijkheid van het vraagstuk. Houd daarnaast rekening met veel voorbereidingstijd en tijd om tussendoor te evalueren. Het is kortom een tijdsintensieve vorm van onderzoek, die veel kan opleveren.

Het is ook belangrijk dat alle betrokkenen achter het onderzoek staan. Zij hebben haalbare verwachtingen en willen sámen onderzoeken. Ze zijn echt gemotiveerd om met de vraag aan de slag te gaan. Ook staan ze open voor elkaar en zijn zij bereid fouten te maken en hier samen van te leren.

Het succes van een Living Lab valt of staat bij het betrekken van de juiste partijen. Neem hier goed de tijd voor. Living labs staan open voor vernieuwende oplossingen, ook als deze tegen het zere been zijn van betrokken partijen. De beheerder van de testomgeving heeft als taak om mensen op een verantwoordelijke manier te betrekken bij het experiment. Zo dient de beheerder bijvoorbeeld goed rekening te houden met de privacy van de deelnemers.

Voor- en nadelen

Voordelen

De resultaten van een living lab passen bij 'het echte leven', want daar vindt het onderzoek plaats. Bovendien is er door de samenwerking met alle betrokkenen vaak veel steun voor de oplossingen. Je creëert iets waar mensen echt mee geholpen zijn. Daarnaast vind je met een living lab antwoorden op vragen die je vanuit een traditionele onderzoekomgeving waarschijnlijk nooit gevonden had.

Nadelen

Een zinvolle deelname vraagt veel tijd en energie van de betrokkenen. Ook is een zekere kennis en begrip over het maatschappelijke vraagstuk nodig. Daarom zijn niet alle vraagstukken geschikt voor een living lab.
Een ander nadeel van een living lab is dat er geen duidelijk plan van aanpak bestaat. Jouw vraagstuk is uniek en dus maatwerk. Ook dat maakt de organisatie van een living lab tijdsintensief.

Andere leervormen

ActieonderzoekCommunity of practiceIntervisieMoreel beraadProeftuinSupervisieTraining