Actieonderzoek

Wat is een actieonderzoek?

Actieonderzoek is een leervorm waarbij professionals met mensen uit de praktijk onderzoek doen in de praktijk. Zo'n onderzoek richt zich op een uitdaging of vraag. Doordat je deelneemt aan de praktijksituatie doe je steeds nieuwe inzichten op. Ook kun je bepaalde verwachtingen direct toetsen.

Typerend voor actieonderzoek is de combinatie van onderzoek en actie in een cyclisch proces. Dat betekent dat je acties herhaalt of op hetzelfde moment uitvoert. Bij een actieonderzoek verwerk je de kennis die je opdoet in de praktijk meteen in die praktijk. Je past de activiteiten erop aan. Er is dus geen sprake van vooraf bepaalde stappen of fasen.

Wanneer kies je deze leervorm?

Deze leervorm helpt je om antwoord te krijgen op ingewikkelde vragen. Ook helpt het je om te bepalen hoe je de resultaten van je onderzoek gebruikt. Je kijkt goed naar wat zich in de praktijk voordoet en neemt dit mee om volgende handelingen te bepalen. Zo stel je je acties en interventies voortdurend bij. Tijdens dit circulaire proces van actieonderzoek streef je steeds naar meer kennis en begrip over de vraag en je gebruik dit om de praktijk te verbeteren. Actieonderzoek levert niet alleen kennis op maar het levert ook actie op in de praktijk.

De waarde van actieonderzoek ligt in de combinatie van:

• jouw directe bijdrage aan echte uitdagingen in de praktijk.
• de versterking van jouw professionele ontwikkeling.
• de kennis die je krijgt over wat wel en niet werkt en waarom.

Kies voor actieonderzoek als je:

• nieuwe werkwijzen, methodes, interventies of diensten wilt ontwikkelen.
• behoefte hebt aan het bespreken van interventies en inzicht wilt hebben in het effect hiervan.
• ingewikkelde vraagstukken wilt oplossen.
• actief wilt samenwerken met betrokkenen.
• succesvolle werkwijzen wilt opzetten of uitbreiden.
• verandering teweeg wilt brengen.

Hoe werkt het?

Actieonderzoek voer je uit met de mensen die in de praktijk direct betrokken zijn. Door samen te werken met betrokkenen van verschillende functies en niveaus, kun je het vraagstuk vanuit allerlei gezichtspunten benaderen.

Het onderzoek kan op verschillende manieren starten. Bijvoorbeeld met het zien van een probleem dat je wilt aanpakken of met een werkwijze die je wilt uitbreiden of ergens anders wilt inzetten. Je denkt na over de situatie en organiseert een mogelijke interventie. Vervolgens voer je die actie uit, bespreek je het resultaat en leg je vast wat je geleerd hebt. Daarna herhaal je deze cyclus. Daarbij is het de bedoeling dat je steeds een stap verder komt. Wat zich voordoet in de praktijk, bepaalt de vervolgactie. Zo stel je je acties voortdurend bij. Resultaten krijgen gaandeweg het proces steeds meer vorm.

Voorwaarden en tijdsbesteding

Bij het plannen van actieonderzoek is het handig om de fasen van een cyclus te volgen, bijvoorbeeld de plan-do-check-act-cyclus (PDCA-cyclus). Zo weet je welke acties zijn uitgevoerd en welke je nog moet uitvoeren. Dat maakt je onderzoek ook haalbaar binnen de beschikbare tijd. Hoelang het onderzoek duurt, hangt af van de vraag, de omgeving waar het onderzoek plaatsvindt en de grootte van het onderzoeksteam. Actieonderzoek vraagt om een goede planning van het proces.

Het volgende is ook belangrijk:

• Actieonderzoek draagt bij aan de wens om kennis te ontwikkelen, te leren van acties en te veranderen.
• Actieonderzoek vraagt om deelname van alle betrokkenen in de praktijk.
• Bij actieonderzoek bekijk je hoe het probleem speelt in de praktijk. Het probleem wordt immers mede veroorzaakt en in stand gehouden door de omgeving waarin het plaatsvindt. 
• Actieonderzoek zet aan tot meer kennis van jezelf: het houdt een spiegel voor en nodigt uit om na te denken over je eigen handelen en over wat wel en niet goed is. Bijvoorbeeld: wie betrek je wel of niet bij het onderzoek? En hoe ga je om met verschillende belangen?
• Actieonderzoek is cyclisch, wat betekent dat je acties herhaalt of op hetzelfde moment uitvoert.

Voor- en nadelen 

Voordelen

Als onderzoeker ben je direct bij het onderzoek betrokken. Daardoor heb je meer zicht op het vraagstuk en alle factoren die daarbij een rol spelen. Je ziet de ontwikkelingen en de uitkomsten van interventies van dichtbij; je kunt de kleinste details in je onderzoek meenemen. Als een ontwikkeling de verkeerde kant opgaat, kun je daar meteen op reageren. Ook een voordeel: de betrokkenen in de praktijk zijn onderdeel van het onderzoeksteam en beslissen mee over elke actie.

Nadelen 

Actieonderzoek kost veel tijd. Dit komt doordat verschillende mensen betrokken zijn en je verschillende keren een cyclus doorloopt. Ook vraagt actieonderzoek veel van de kwaliteiten van de onderzoeker. Niet alleen moet je kennis en vaardigheden hebben op onderzoeksgebied, ook moet je in staat zijn het proces te begeleiden. Daarnaast moet je durven experimenteren met een eigen vorm. Er geldt namelijk geen standaard format voor actieonderzoek.

Andere leervormen

Community of practiceIntervisieLiving labMoreel beraadProeftuinSupervisieTraining