Van ongewenste sexting tot wraakporno: wat is online seksueel overschrijdend gedrag?

Veel jongeren hebben online te maken met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dat varieert van ongewenst seksueel getinte appjes krijgen tot afpersing met beeldmateriaal. De impact op slachtoffers kan enorm zijn.

Wanneer is online seksueel gedrag grensoverschrijdend?

Online seksueel grensoverschrijdend gedrag betekent dat iemand seksueel getint beeldmateriaal van een ander misbruikt of zonder toestemming verspreidt. Ook het ongewenst ontvangen van seksueel getinte beelden of berichten valt hieronder.

Als seksueel gedrag gewenst is, voldoet het aan drie voorwaarden. Als het niet voldoet aan een van deze voorwaarden, dan is het grensoverschrijdend. Dit geldt voor alle vormen van seksueel gedrag, online en in het echte leven.

  1. Toestemming: alle betrokkenen willen dat het gebeurt en dat weten ze van elkaar. Er is van iedereen toestemming, voor alle handelingen. Bijvoorbeeld voor het maken van een foto, én voor het versturen van de foto.
  1. Vrijwillig: alle betrokkenen kiezen er vrijwillig voor om iets te doen. Er is geen sprake van manipulatie, druk, straf of beloning. Zowel de verstuurders als de ontvangers willen op deze manier online contact met elkaar hebben.
  1. Gelijkwaardige relatie: alle betrokkenen hebben evenveel macht over elkaar. Als de relatie niet gelijkwaardig is, is het moeilijker voor de een om 'nee' te zeggen dan voor de ander. Bijvoorbeeld omdat diegene afhankelijk is van de ander, of door een groot leeftijdsverschil.

Waarom gedragen jongeren zich online seksueel grensoverschrijdend?

Experimenteren hoort erbij

Experimenteren en grenzen opzoeken hoort tot een bepaalde hoogte bij de normale ontwikkeling. Dat geldt ook voor seksueel gedrag. Jongeren krijgen vanaf de puberteit intieme relaties en worden seksueel actief. Ze hebben ruimte nodig om te experimenteren en te ontdekken wat ze fijn en belangrijk vinden. Het versturen van een seksueel getinte foto hoort daarbij. Sexting is op zichzelf dus niet gevaarlijk. Maar het overschrijden van een grens ligt wel op de loer.

Mediagebruik en seksuele inhoud

De digitale wereld is een belangrijke bron geworden voor het zien van seksuele inhoud. Online is seksuele inhoud makkelijk beschikbaar. Bovendien worden jongeren bij hun mediagebruik ook vaak geconfronteerd met seksuele inhoud. Dit kan invloed hebben op de seksuele ontwikkeling. Naast de positieve invloed, zoals het verkennen van seksuele interesses, kan het ook effect hebben op het seksuele risicogedrag.

Status, geld en wraak

Vooral bij jongens is de statusverhogende werking bij leeftijdsgenoten een reden om zonder toestemming beeldmateriaal door te sturen. De reden voor seksuele afpersing is vaak om er geld mee te verdienen. En met wraakporno willen jongeren wraak nemen door iemand te vernederen in het openbaar. Lees meer over factoren die van invloed zijn op seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Vormen van online seksueel grensoverschrijdend gedrag

Online seksueel grensoverschrijdend gedrag komt in verschillende vormen voor: ongewenste sexting, shaming, sextortion, wraakporno en grooming. De benaming van deze vormen kan soms suggereren dat het slachtoffer schuld heeft. Ook kan het de ernst van het gedrag verhullen. Er wordt daarom steeds vaker gekeken naar het gebruik van andere benamingen. Zo betekent sextortion eigenlijk gewoon 'seksuele uitbuiting'. En exposing is in sommige gevallen hetzelfde als 'het zonder toestemming delen van seksueel beeldmateriaal'.

Ongewenste sexting

Ongewenste sexting is het doorsturen van seksueel getint materiaal zonder toestemming van de afgebeelde persoon. Ook het versturen van gemanipuleerde beelden valt hieronder. Denk aan het photoshoppen van iemands gezicht op het lichaam van iemand anders. 

Het ongewenst ontvangen van seksueel getint materiaal valt ook onder ongewenste sexting.
Is de identiteit van de afgebeelde persoon bekend? Dan hebben we het over exposing. Bijvoorbeeld als het gezicht herkenbaar is op het beeldmateriaal.

Shaming of exposing

Het delen van seksueel getinte beelden en persoonsgegevens in chatgroepen, zoals Telegram, waarbij slachtoffers publiekelijk uitgescholden, gediscrimineerd of bedreigd worden. Het doel is dan om het slachtoffer te openbaren en zogenaamd onzedelijk gedrag te bestraffen.

De beelden kunnen gemanipuleerd zijn. Soms voeren slachtoffers een seksuele handeling uit. Dit wordt ook wel shame sexting genoemd. Het kan ook om ander gedrag gaan, zoals make-up dragen, roken, dansen of daten met iemand die een andere culturele achtergrond heeft. Dit gedrag wordt in sommige culturele contexten als onzedelijk beschouwd. Het delen van deze beelden heeft te maken met de eer van de familie van het slachtoffer.

Seksuele afpersing of sextortion

Het slachtoffer wordt gechanteerd met het openbaar maken en verspreiden van seksueel getint beeldmateriaal. 
Het verschil met ongewenste sexting is dat er sprake is van chantage of dreiging. Slachtoffers worden vaak gedwongen om extra beeldmateriaal te maken of (seksuele) handelingen te doen. 

Deze vorm van online seksueel grensoverschrijdend gedrag wordt ook vaak gebruikt om mensen te ronselen voor uitbuiting en mensenhandel. Het doel van de dader is geld verdienen.

Wraakporno, revenge porn of online uitbuiting

Expliciet seksueel getint beeldmateriaal online plaatsen om iemand publiekelijk te vernederen of 'wraak' te nemen op de persoon. Het wordt ook omschreven als 'pornografie zonder toestemming'. Het verschil met sextortion is dat sextortion privé is, en wraakporno openbaar. De reden voor wraakporno is vaak om het slachtoffer openbaar te vernederen.

Grooming of online kinderlokken

Grooming betekent dat iemand online of in het echte leven een slachtoffer benadert met als doel seksueel misbruik. De dader probeert het vertrouwen van een persoon te winnen door misleiding of uitlokking. De ontmoeting die vervolgens plaatsvindt kan in het echte leven zijn of online, bijvoorbeeld via de webcam.

De online wereld biedt mogelijkheden voor een dader om een slachtoffer te benaderen. Vaak is er geen ouderlijk toezicht. Ook kan een dader makkelijk een slachtoffer kiezen, op basis van online profielen. Ook vullen kinderen soms een andere leeftijd in om toegang te krijgen tot een sociaal platform. Daardoor zijn ze vaak jonger dan de leeftijd die op het platform staat. Tot slot kunnen daders zich online anders voordoen dan wie ze in het echt zijn. Bijvoorbeeld door een nepprofiel te maken.

Wat zijn de gevolgen van online seksueel grensoverschrijdend gedrag?

Allereerst is het bezitten of verspreiden van beeldmateriaal van seksueel kindermisbruik strafbaar. Dat gaat ook over beeldmateriaal van seksueel gedrag waarbij een minderjarige betrokken is of lijkt.

Uiteenlopende gevolgen en klachten

Het meemaken van online seksueel grensoverschrijdend gedrag kan verschillende gevolgen hebben voor de slachtoffers en hun omgeving. Slachtoffers krijgen te maken met schaamte, schuldgevoelens en psychische problemen. Slachtoffers en hun omgeving kunnen ook te maken krijgen met reputatieschade en binnen sommige culturele achtergronden met eerverlies. De impact van psychische klachten kan hetzelfde zijn als bij seksuele grensoverschrijding in de echte wereld.

De impact van dreiging

Uit onderzoek blijkt dat de ernst van de gevolgen niet altijd afhangt van wat er precies is gebeurd, maar vooral door de dreiging van wat er kan gebeuren. Zo zijn slachtoffers bang dat een foto of bericht verder verspreid wordt. Of dat bepaalde mensen het te zien krijgen. Zoals hun ouders, of hun leidinggevende. Ook kunnen ze bang zijn dat ze gepest gaan worden.

Online verspreiding kan breed en langdurig zijn

Omdat de seksuele grensoverschrijding online gebeurt, kan een bericht heel breed verspreid worden. Beelden worden door veel mensen bekeken en verder doorgestuurd. Een bericht kan jaren later nog terugkomen in het leven van het slachtoffer.

Schuldgevoel en victim blaming

Slachtoffers krijgen vaak opmerkingen die hen het gevoel geven dat het online grensoverschrijdende gedrag hun eigen schuld was. Dit heet victim blaming. Bij slachtoffers die te maken krijgen met victim blaming, kunnen de klachten verergeren.

Wil je meer weten over de gevolgen van online seksueel grensoverschrijdend gedrag? Kijk dan onderstaande video of kijk een van de andere video's uit deze serie.

Video bekijken? Dan vragen we je eerst toestemming te geven voor het plaatsen van marketingcookies door derden. Of bekijk de video via https://www.youtube.com/watch?v=mbJE9KcSidM&t=1s

Videobeschrijving

Video over de gevolgen van online seksueel grensoverschrijdend gedrag

Bronnen

Lees ook