Hoe bespreek ik seksualiteit en grenzen?

Wanneer bespreek ik seksualiteit?

Seksuele ontwikkeling wordt vaak pas besproken als er problemen zijn in het gedrag van het kind, of een kind heeft een nare ervaring gehad waarbij sprake was van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Hoewel het belangrijk is om alert te zijn op de risico's, hierover te praten en veiligheid te bieden, is het van cruciaal belang om kinderen en jongeren te ondersteunen bij een gezonde, positieve seksuele ontwikkeling én het maken van gezonde en verantwoorde keuzes.

Als de nadruk ligt op bescherming en beperking van de seksuele ontwikkeling, zullen kinderen minder ervaring op doen en niet goed leren hun eigen grenzen te herkennen en andere belangrijke competenties te ontwikkelen.

Hoe pak ik het aan?  

Bespreek het onderwerp seksualiteit

Voeg het onderwerp seksualiteit toe aan de onderwerpen die je met regelmaat bespreekt met kinderen, jongeren en ouders, of plan een groepsgesprek hierover in met je klas. Geef het bijvoorbeeld vaste momenten in het schooljaar of het hulpverleningsproces.

Vraag of dit een onderwerp van gesprek is bij de kinderen thuis en hoe deze gesprekken verlopen. Je kunt eventueel erbij zeggen dat je het zelf ook een beetje ongemakkelijk vindt, maar dat het eigenlijk een heel normaal en leuk onderwerp is.  

Praat over seksuele ontwikkeling

Vertel ouders over de normale seksuele ontwikkeling per leeftijdsfase van kinderen en maak het onderwerp bespreekbaar door te vragen of zij die fasen herkennen.  

Leg uit dat wensen en grenzen persoonlijk zijn

Grenzen zijn niet voor iedereen hetzelfde. Voor de een kan een knuffel lief bedoeld zijn, maar voor de ander kan dat toch te dichtbij komen. Raad aan dat kinderen en jongeren elkaar vragen naar hun wensen: wil jij dit? Leg ook uit dat je er rekening mee moet houden dat jouw wensen en grenzen niet hetzelfde zijn als bij een ander.

Vraag naar beleving en normen en waarden

Vraag kinderen en jongeren naar de beleving van hun ervaringen en wees alert op signalen die wijzen op onprettige ervaringen. Vraag aan kinderen in de basisschoolleeftijd bijvoorbeeld of ze het fijn vinden om geknuffeld te worden, of vraag aan ouders hoe zij denken over het blijven logeren van een vriendje of vriendinnetje.

Bespreek ook hoe normen en waarden over seksueel gedrag en seksualiteit invloed hebben. Heb het bijvoorbeeld over verschillen tussen jongens en meisjes, verschillen tussen vroeger en nu, en eventuele religieuze waarden. Stel ook samen de vraag: 'Vind ik dit normaal?' of 'Vind ik dit fijn?' Hoe hebben de antwoorden met elkaar te maken?

Luister rustig bij grensoverschrijdend gedrag

Lijkt er sprake te zijn of te zijn geweest van seksueel grensoverschrijdend gedrag? Het is dan belangrijk om rustig te blijven luisteren en door te vragen over wat er is gebeurd en welke gevoelens dat opriep. Het is een valkuil om emotioneel te reageren of meteen een oplossing aan te reiken. Dat kan ertoe leiden dat degene stopt met vertellen.

Let ook op victim blaming: het beschuldigen van het slachtoffer. Vragen wat iemand aanhad toen het gebeurde, suggereert bijvoorbeeld dat het slachtoffer mogelijk iets heeft uitgelokt. Lees meer over dit onderwerp op de pagina over victim blaming. 

Vermoed je dat er sprake is of is geweest van misbruik of mishandeling? Lees meer over hoe je hiermee kan omgaan op onze pagina's over kindermishandeling.

Vraag wat de ander nodig heeft

Vraag wat degene nodig heeft. Maak duidelijk wat jij kunt doen vanuit jouw verantwoordelijkheid als professional en maak transparant wat je gaat doen. Spreek af wanneer jullie er verder over doorpraten en kijk samen of er in de tussentijd al steun of hulp mogelijk is.

Wees duidelijk en concreet

Veel mensen vinden het onderwerp moeilijk om over te praten. Dan kan je de neiging hebben om in eufemismen te praten. Dan loopt je wel risico op miscommunicatie. Wees dus duidelijk en concreet, hulpmiddelen als de Ondergoedregel of termen als Buikpijngeheimen helpen daarbij. Dit aandachtspunt is extra belangrijk als het gaat om kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking (lvb). Voor hen kan ook de website Onlineflirten.steffie.nl helpen. Hier worden vragen over online flirten beantwoord op een manier die begrijpelijk is voor jongeren met een lvb.

In gesprek met collega's

Het kan best lastig en ongemakkelijk zijn op open wijze te spreken over seksualiteit met kinderen en hun ouders. Die handelingsverlegenheid komt veelal voort uit onvoldoende kennis en vaardigheden, maar je eigen houding ten opzichte van seksualiteit op basis van je opvoeding en eigen ervaringen kunnen zeker ook meespelen. Het is belangrijk om hier met andere collega's over in gesprek te gaan en te bespreken wat je nodig hebt om het gesprek op ontspannen wijze aan te kunnen gaan. 

Een paar tips:

• Bespreek welke rol seksualiteit en grenzen in jullie werk heeft. Als jullie met jongeren werken, is dat anders dan als jullie met jonge kinderen werken. Wat betekent dat voor jullie werk? Hoe kan het bespreekbaar gemaakt worden in jullie organisatie?
• Bepaal samen een gedragscode. Welk gedrag vinden jullie wel en niet kunnen? Schrijf de afspraken die jullie maken op.
• Bespreek ook 'kleine' overschrijdingen. Bijvoorbeeld als je collega een kind op schoot neemt, terwijl jullie hebben afgesproken dat niet te doen. Zo houd je elkaar bewust en voorkom je dat de grens om elkaar aan te spreken opschuift.
• Bepaal ook hoe jullie omgaan met grensoverschrijdend gedrag. Als iedereen het eens is over wat de eerste stap is bij vermoedens, is het makkelijker om dat ook zo te doen.

Hulpmiddelen

Het kan helpen om een basismethodiek in te voeren. Denk bijvoorbeeld aan het Vlaggensysteem, of zoek een erkende interventie in de databank Effectieve jeugdinterventies.

Er zijn ook aangepaste versies van het Vlaggensysteem voor verschillende specifieke doelgroepen. Zo is er voor jongeren met een LVB het Vlaggensysteem op een bordje, en een website met uitleg over online flirten. Het Vlaggensysteem heeft ook een versie voor de residentiële jeugdzorg.

Wil je met ouders en opvoeders in gesprek over seksuele ontwikkeling? Op de website Wijkteams werken met jeugd vind je brochures die je hierbij kunt gebruiken. Of introduceer het bordspel Gevoelens & Intimiteit, dat ze kunnen gebruiken om met hun kind in gesprek te gaan.

Wil je met jongeren in gesprek over seksueel grensoverschrijdend gedrag en grenzen? De video Je lijf is van jou van Het Klokhuis gaat hierover. In de video wordt uitgelegd wat wel en niet mag en wat jongeren kunnen doen als hen dit overkomt.

Erover praten is belangrijk, maar niet makkelijk. Welke woorden je gebruikt, doet ertoe. Defence for Children – ECPAT en Terre des Hommes hebben een gids met richtlijnen voor taalgebruik over seksueel geweld tegen kinderen ontwikkeld: Terminologie voor de bescherming van kinderen tegen seksuele uitbuiting en seksueel misbruik (kinderrechten.nl)

Werk je in het onderwijs? Dan kun je ondersteuning krijgen bij het Expertisepunt Burgerschap. Of je kunt lesmaterialen vinden op Seksuelevorming.nl.

Werk je in de sportsector? Bij het Centrum Veilige Sport Nederland kun je terecht met vragen over veiligheid.

Meer informatie

• Meer weten over hoe je over seksueel grensoverschrijdend gedrag in gesprek kunt gaan als onderwijsprofessional? Bekijk de website Seksuele Vorming voor onderwijsprofessionals.
• Wijkteams werken met jeugd heeft brochures voor ouders en opvoeders met informatie over de seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren.
• In gesprek over de situatie rondom The Voice of Holland? Zie de website van Stichting School & Veiligheid: In gesprek over 'The Voice of Holland' op school.
• Bekijk de Richtlijn Seksuele ontwikkeling voor jeugdhulp en jeugdbescherming. 
• Bekijk de Richtlijn Seksuele ontwikkeling voor JGZ.
• Beluister de podcast-aflevering 'Kinderen leren grenzen aangeven én respecteren'.
• Ben je vrijwilliger of werk je bij een vrijwilligersorganisatie? Bekijk de website Leer alles over een veilige omgeving met vrijwilligers - NOV - Platform Vrijwillige Inzet.
• Beluister de podcast Niet jouw schuld van Atria en Rutgers, door en voor jongerenwerkers en professionals uit de velden zorg, onderwijs, veiligheid en justitie. Elke aflevering bevat ook een teamtool met methodes, achtergrondinformatie en opdrachten om mee aan de slag te gaan.
• Meer weten over seksueel grensoverschrijdend gedrag door of bij kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking (lvb)? Het Landelijk Kenniscentrum LVB heeft daar informatie over.
• Op de website Act4Respect vind je tools en informatie voor professionals om te werken aan gelijkwaardige relaties tussen jonge mannen en vrouwen.
• Werk je met vrijwilligers? Bekijk het artikel in Augeo Magazine over sociaal veilig werken met vrijwilligers. Hier worden ook tips gegeven voor hoe je een collega kan aanspreken op gedrag.
• In het artikel Wat doe je bij grensoverschrijdend gedrag? in Augeo Magazine vind je tips voor wat je kunt doen bij seksueel grensoverschrijdend gedrag.