Puber | Lichamelijke ontwikkeling: het lichaam verandert snel

In de puberteit verandert het lichaam van kinderen snel. Ze gaan daardoor anders bewegen. En vaak voelen ze zich ook anders. Hoe ontwikkelen pubers zich lichamelijk? En wat kun je als ouder doen om je kind te ondersteunen?

Wennen aan veranderingen

In de puberteit groeien kinderen veel in korte tijd. Omdat het lichaam zo snel verandert, duurt het even voordat de hersenen zich daarop aanpassen. De hersens moeten opnieuw begrijpen hoe het lijf in elkaar zit. Hierdoor gaan pubers anders bewegen. Bijvoorbeeld wat onhandiger lopen.

Veel pubers moeten wennen aan hun veranderende lichaam. Ze kunnen zich schamen voor bepaalde dingen aan hun lichaam. Bijvoorbeeld omdat ze puistjes hebben. Omdat hun borsten veel of weinig groeien. Omdat ze heel lang worden. Of juist klein blijven. Hierdoor kunnen pubers zichzelf anders laten zien. Soms proberen ze zichzelf een beetje te verbergen. Bijvoorbeeld met gebogen schouders of een afgewend gezicht.

Mijn dochter keek me een tijdje bijna niet aan als ik haar wat vroeg. Ook droeg ze het haar vaak voor haar gezicht. Ik vroeg me af of er misschien iets aan de hand was. Totdat ik zag dat ze haar gezicht uitgebreid in de spiegel bekeek. Ik snapte toen dat ze niet wilde dat wij haar puistjes zagen.

Lees meer over de lichamelijke veranderingen op deze leeftijd in de GroeiGids.

Groeipijn

Pubers kunnen last hebben van groeipijn. Deze pijn voelen ze vooral in hun armen of benen. Dit gebeurt meestal 's nachts. Groeipijn komt spontaan en gaat vanzelf weer over. Het heeft geen invloed op de groei. Maar je kind kan er best veel last van hebben.

Dit helpt bij groeipijn:

  • Oefeningen om te rekken en strekken
  • de pijnlijke plek masseren of er een warme kruik op leggen
  • een pijnstiller bij veel pijn.

Ga naar de huisarts als de pijn telkens op dezelfde plek zit, en als die plek rood, dik of warm is. Dan kan er een ontsteking zitten. Ga ook naar de huisarts als je kind mank loopt of heel erge pijn heeft.

De invloed van hormonen

Je kind verandert in de pubertijd veel in korte tijd. Dat komt door hormonen: stofjes die je lichaam en hersenen aanmaken en die allerlei dingen in je lijf regelen. Hormonen hebben ook invloed op de groei. De hormonen oestrogeen, progesteron en testosteron zorgen er bijvoorbeeld ook voor dat de geslachtsklieren gaan werken. Hierdoor komt de seksuele ontwikkeling op gang. Daarnaast zorgen ze voor allerlei veranderingen in het lichaam en de hersenen. Zo krijgen jongens een zwaardere stem. Meisjes worden voor het eerst ongesteld.

Hormonen hebben invloed op hoe je je voelt

Hormonen zorgen niet alleen voor veranderingen in het lichaam. Ze hebben ook veel invloed op hoe iemand zich voelt. Als meisjes ongesteld worden, kunnen ze bijvoorbeeld sneller gaan huilen. Of ze worden gevoeliger of sneller boos. Maar ook andere veranderingen kunnen bij pubers voor spanning zorgen. Bijvoorbeeld als ze opeens veel langere benen of armen hebben.

Als je wil weten hoe je je kind hierbij kunt ondersteunen, kijk dan op de volgende pagina's:

Gewicht, voeding en bewegen

Lengte en gewicht

Hoe lang kinderen uiteindelijk worden, ligt voor een groot deel vanaf de geboorte vast. Andere dingen hebben ook invloed. Zoals eten, verzorging, rust, slaap en stress. Bij een vroege puberteit groeit een kind meestal minder lang door. Kinderen die langer worden, beginnen vaak eerder met groeien. En kinderen die minder lang worden, beginnen vaak later met groeien. Maar er zijn uitzonderingen. Hoe zwaar kinderen worden, is moeilijk te voorspellen. Het hangt af van de lengte, maar ook van hoeveel ze eten.

Voeding en gewicht

Een gezond gewicht is belangrijk voor je kind. Kinderen voelen zich daardoor fijn. Ook helpt het om gezond te blijven. Voor een gezond gewicht helpt gezond eten en voldoende beweging.

Snel en veel groeien kost veel energie. Hierdoor hebben pubers soms veel zin om te eten. Dat hoort erbij. Wel is het als ouder belangrijk om erop te letten of je kind nog steeds gezond eet.

Overgewicht

Doordat de hersens van pubers veranderen, verandert hun gedrag ook. Ze doen vaak dingen zonder na te denken. Hierdoor kunnen pubers anders gaan eten dan ze gewend waren. Bijvoorbeeld meer snoep. De pubertijd kan daardoor invloed hebben op het ontstaan van overgewicht.

Overgewicht heeft verschillende oorzaken. Het kan medisch zijn. Ook heeft het met genen te maken: in families waar meer overgewicht is, hebben kinderen er ook meer kans op. Het heeft ook invloed hoe je kind eet en hoeveel het beweegt. Kinderen met overgewicht hebben een groter risico op diabetes en hartziekten en vaatziekten. Ook kan het een negatieve invloed hebben op hoe ze zich sociaal ontwikkelen. Het kan bijvoorbeeld effect hebben op de manier waarop ze naar zichzelf kijken.

Meer informatie:

Wat kun je doen als je kind overgewicht heeft?Hoe kunnen we als gezin gezondere keuzes maken?

Het belang van bewegen

Genoeg bewegen is goed voor de gezondheid. Zeker voor pubers. Beweging is namelijk goed voor de groei en ontwikkeling van het lichaam, maar ook voor de hersenen. 

Wennen aan bewegen

Omdat het lichaam en de hersenen van pubers zo sterk veranderen, is de puberteit een goed moment om gewoontes te ontwikkelen in het bewegen. Zo blijven pubers daarna ook bewegen. Als kinderen gewend zijn om te bewegen, voelen ze zich ook vaak meer op hun gemak bij sport en spel. Dit maakt het makkelijker om contact te maken met kinderen van hun leeftijd. 

Een uur per dag

Een uur per dag lichte beweging is goed voor het gewicht, de conditie en de weerstand van je kind. Lichte beweging betekent dat het wat meer energie kosten dan normaal, maar je kind kan nog wel makkelijk praten. Denk aan:

  • wandelen of de hond uitlaten
  • naar de supermarkt
  • een balletje trappen

Sport

Voor jongeren kan sport fijn zijn, omdat ze hun energie kwijt kunnen. Het is ontspannend en helpt om met angst en stress om te gaan. Ook kunnen ze andere jongeren leren kennen als ze sporten in een team of bij een vereniging. Dat is voor veel pubers belangrijk. Lees meer bij Vriendschap: vrienden steeds belangrijker.

Hoe kun je je kind aanmoedigen om te bewegen?

De volgende tips helpen om je kind aan te moedigen om te bewegen:

  • Kijk samen of je kind bij een sportvereniging wil. Dat is meteen een goede manier om leeftijdsgenoten te leren kennen. Op school worden vaak proeflessen gegeven om kennis te maken met verschillende sporten. Dit kun je op een ouderavond vragen.
  • Moedig je kind aan om elke dag te bewegen. Zoals fietsen naar school in plaats van met de bus. En lopen naar de supermarkt, in plaats van met de scooter.
  • Vraag je kind om te helpen in het huishouden. Je kind beweegt dan en je kunt meteen met elkaar kletsen. Het kan soms lastig zijn om te praten met pubers. Dan helpt het als je samen iets doet.
  • Op Allesoversport.nl lees je wat sport en bewegen voor je kind kan betekenen. Als je wilt weten of je kind voldoende beweegt, kun je de Beweegrichtlijnentest van het Kenniscentrum Sport & Bewegen doen. Dit kun je ook samen met je kind doen.

Hulp zoeken

Heb je vragen over de lichamelijke ontwikkeling of over de gezondheid van je kind? Blijf daar niet alleen mee rondlopen, maar:

  • Praat erover met andere ouders of met familie en vrienden. Misschien kunnen zij je helpen.
  • Ga naar je huisarts. Samen kun je bekijken of er hulp nodig is, en wat je kunt doen om je kind hierbij te ondersteunen.

Meer informatie

Ook de zintuigen ontwikkelen zich verder. Het mediagebruik van pubers heeft hier invloed op, bijvoorbeeld op de ontwikkeling van de oren en ogen. Lees meer bij Hoe help ik mijn kind verantwoord media te gebruiken?

Meer informatie over de lichamelijke ontwikkeling van pubers, zoals hun groei, gewicht en lengte, en motoriek, vind je in de GroeiGids.

Bronnen
  • Feldman, F. S., & Tompany, E. (2020). Ontwikkelingspsychologie (8ste editie). Pearson.
  • Barten-Ligthart, W. C. M., & Streefkerk, J. G. (1994). Kleine kwalen in de huisartsgeneeskunde; groeipijn bij kinderen. Nederlands Tijdschrift Voor Geneeskunde, 138, 1062-1062. 
  • Myer, G. D., Faigenbaum, A. D., Edwards, N. M., Clark, J. F., Best, T. M., & Sallis, R. E. (2015). Sixty minutes of what? A developing brain perspective for activating children with an integrative exercise approach. British Journal of Sports Medicine, 49(23), 1510-1516. 
  • Herting, M. M., & Chu, X. (2017). Exercise, cognition, and the adolescent brain. Birth defects research, 109(20), 1672-1679. 
  • Nederlands Centrum Jeugdgezondheid | Inleiding (jgzrichtlijnen.nl) 
  • Hoe blijf ik op gezond gewicht? | Voedingscentrum 
  • Jasik, C. B., & Lustig, R. H. (2008). Adolescent obesity and puberty: the "perfect storm". Annals of the New York Academy of Sciences, 1135(1), 265-279. 
  • Li, W., Liu, Q., Deng, X., Chen, Y., Liu, S., & Story, M. (2017). Association between obesity and puberty timing: a systematic review and meta-analysis. International journal of environmental research and public health, 14(10), 1266. 

Lees ook

Alle pagina's over ontwikkeling

Hulp of advies nodig?

Zoek je als ouder of opvoeder hulp of advies? Bekijk hier waar je terecht kunt.

Hulp en advies voor ouders