Werken aan mentaal welbevinden van kinderen en jongeren

Wat is belangrijk voor mentaal welbevinden?

Kinderen en jongeren hebben voor hun mentaal welbevinden op de eerste plaats betrouwbare opvoeders nodig die hun ontwikkeling stimuleren en die zorgen voor veiligheid, geborgenheid en het vervullen van hun basisbehoeften. Daarnaast hebben ze ook een omgeving nodig waarin ze gelijke kansen krijgen, verbinding kunnen maken met anderen en mogelijkheden hebben om mee te doen in de samenleving. Daardoor ontwikkelen ze veerkracht en krijgen ze grip op hun eigen leven. Hierbij moet er ruimte zijn voor persoonlijke ontwikkeling en de passies en talenten van kinderen en jongeren. Voor de dingen waar zij daadwerkelijk voor gemotiveerd zijn.

Wat zijn risico's voor mentaal welbevinden?

Uit onderzoek blijkt dat het mentaal welbevinden van kinderen en jongeren lijdt onder de toenemende prestatiedruk, op school en daarbuiten. Dat komt doordat de maatschappelijke meetlat voor individuele prestaties steeds hoger wordt gelegd. Veel kinderen en jongeren leggen zichzelf ook die hoge eisen op. En ze geven zichzelf de schuld als ze daar niet aan kunnen voldoen. Dat kan hen angstig, eenzaam en depressief maken. Dat gebeurt vooral als hun ouders en andere volwassenen in hun omgeving geen tegenwicht bieden aan de prestatiedruk en niet genoeg emotionele steun bieden. Omdat prestatiedruk een risico is voor schooluitval, is het nodig om hier aandacht aan te besteden.

Het effect van de coronacrisis op mentaal welbevinden

Door de beperkte mogelijkheden om naar school te gaan, te sporten of aan andere activiteiten in groepsverband mee te doen, hebben kinderen en jongeren leer- en ontwikkelachterstanden opgelopen en is het fysieke contact met leeftijdgenoten grotendeels weggevallen. Voor veel kinderen en jongeren heeft dat grote gevolgen gehad:

• Kinderen liepen tijdens de schoolsluitingen onderwijsachterstanden op. Zeker als hun ouders niet met thuisonderwijs konden helpen. Ook misten kinderen vaak de echte ontmoeting met leerkrachten en klasgenoten en hadden ze minder ontspanning doordat ze minder samen konden spelen, sporten, muziek maken enzovoorts.
• Vooral jongeren en jongvolwassenen hebben zich tijdens de coronamaatregelen eenzaam gevoeld en belangrijke voorwaarden voor hun persoonlijke ontwikkeling en hun mentaal welbevinden gemist, zoals sociale contacten, samen leuke dingen doen en steun aan elkaar. Uit onderzoek weten we dat het aantal jongeren met lichamelijke en psychische klachten fors is toegenomen. Gelukkig zien we ook dat veel jongeren zelf weer herstellen. Naar jongere kinderen is nog te weinig onderzoek gedaan om hier iets over te kunnen zeggen.

Mentaal welbevinden bevorderen

Als professional kun je de hoge prestatienorm in de maatschappij natuurlijk niet zomaar in je eentje veranderen. Wel kun je bij je collega's, de organisatie waarvoor je werkt of in je beroepsgroep aandacht vragen voor de negatieve effecten op het mentaal welbevinden. En voor de vaak eenzijdige waardering van theoretische en intellectuele vorming.

In je dagelijks werk kun je in je contacten met ouders, kinderen en jongen tegenwicht bieden door duidelijk te maken dat het belangrijk is om te presteren op een manier die bij je past, of je nu vooral werkt met je hoofd, je hart of met je handen. En dat falen mag, hoe je je ook ontwikkelt. Die boodschap kun je uitdragen door:

Samenwerking

Samen met scholen, naschoolse opvang, jongerenwerk, jeugdgezondheidszorg en organisaties op het gebied van sport en cultuur te werken aan groepsactiviteiten om gemeenschappelijke ervaringen te verwerken en samen meer veerkracht te krijgen.

Het stimuleren van activiteiten 

Activiteiten in de vrije tijd stimuleren waarmee kinderen en jongeren zich kunnen ontspannen en andere kanten van zichzelf kunnen ontwikkelen.

Jongeren initiatief te laten nemen

Jongeren de ruimte geven om zelf initiatieven te nemen om elkaar te ontmoeten, samen hun veerkracht en agency te vergroten en hun bijdrage aan de samenleving te versterken, met steun van jongerenwerk of de gemeente.  

Contact met ouders

Met ouders de valkuilen van de eenzijdige nadruk op presteren te bespreken en samen te onderzoeken wat hun kinderen echt nodig hebben voor een mentaal gezonde ontwikkeling. 

Niet meteen hulp in te schakelen

Bij emotionele problemen als gevolg van de prestatiedruk de oplossing niet alleen te zoeken in een diagnose, therapie of een vorm van individuele (huiswerk)begeleiding of training. En daarbij ook met ouders durven reflecteren op hoe zij kunnen bijdragen aan meer ontspanning op dit gebied.

Het delen van ervaringen en gevoelens 

Ervoor te zorgen dat kinderen en jongeren hun ervaringen en gevoelens kunnen delen met elkaar en met hun ouders, leerkrachten en andere opvoeders.

Normaliseren

Uitleg te geven dat sterke emoties een normale reactie zijn op een abnormale situatie of op onrechtvaardigheid en bestaanszekerheid. Jongeren leren ervan hoe je omgaat met dingen die gebeuren waar je geen invloed op hebt maar waar je wel op jouw manier bij betrokken kunt zijn.

Het verbinden van jongeren 

Aandacht te vragen voor het belang om te werken aan een sterkere verbinding tussen jongeren rond vraagstukken waar ze zich zorgen over maken. Daarmee bevorder je zowel onderlinge steun als agency.

Het verminderen van prestatiedruk

Scholen aanmoedigen aandacht te besteden aan prestatiedruk en wat hun eigen rol is hierin. Denk bijvoorbeeld aan te veel lessen of toetsen. Ga in gesprek met scholen wat hun rol is bij prestatiedruk en hoe zij deze kunnen verminderen.

Meer hierover lezen? Bekijk dan deze publicaties:

Naar gezamenlijke veerkracht en kansen voor iedereenOnderzoek naar corona en mentaal welbevinden