Aandacht voor mentale problemen bij jongeren: de juiste balans

Te weinig aandacht voor mentale problemen

Schaamte en schuld maken mentale klachten erger

Het is belangrijk dat er geen taboe rust op mentale problemen. Als kinderen en jongeren denken dat zij zich moeten schamen voor negatieve gevoelens, kunnen de problemen verergeren. Kinderen en jongeren moeten dan niet alleen omgaan met een probleem, maar worden ook nog boos op zichzelf, omdat ze last hebben van een probleem. Of ze voelen zich schuldig naar anderen. Deze negatieve gevoelens versterken elkaar. Hierdoor kunnen jongeren juist nog somberder worden, of negatieve gevoelens afreageren op anderen, bijvoorbeeld met vandalisme of agressie. Ook kunnen ze verdovende middelen gaan gebruiken om de gevoelens te onderdrukken.  

Verkeerd begrepen of verklaard

Als er niet over problemen of gevoelens gesproken mag worden, kunnen kinderen en jongeren hun problemen niet goed begrijpen of verklaren. Ze gaan dan zelf bedenken wat er aan de hand is. Bijvoorbeeld door online zelftesten te doen. Op sociale media staan veel berichten over mentale problemen. Vaak wordt op een te simpele manier beschreven wanneer je een mentaal probleem hebt, zoals een angststoornis of depressie. Als kinderen en jongeren zich in die beschrijvingen herkennen, kunnen zij een te negatief beeld krijgen van hun eigen situatie. Ze ervaren normale problemen en onzekerheden dan als een psychiatrisch probleem.

Geen steun of hulp bij mentale problemen

Als kinderen en jongeren geen steun of hulp kunnen of durven vragen, kunnen kleinere problemen uitgroeien tot grotere problemen. Sociale steun is heel belangrijk bij het omgaan met problemen en negatieve gevoelens. Als er is iets naars gebeurt, hebben kinderen en jongeren de mensen in hun omgeving heel hard nodig. Zij kunnen steun geven. Bijvoorbeeld door er te zijn, door te helpen met praktische zaken, door samen iets te doen ter afleiding of door te praten. Ook professionele hulp kan belangrijk zijn, als problemen te groot blijken. Door passende hulp te zoeken, groeien problemen minder vaak uit tot grote psychiatrische problemen. Dit geldt voor professionele hulp, maar ook voor sociale steun uit de directe omgeving.

Te veel of eenzijdige aandacht voor mentale problemen 

Negatieve focus versterkt mentale problemen

Naast een taboe heeft te veel aandacht voor mentale problemen ook negatieve gevolgen. Door vooral te benoemen wat er niet goed gaat, worden mensen zich bewuster van hun problemen. Als kinderen en jongeren veel over hun problemen nadenken, zien ze de wereld door een donkere bril: er is meer aandacht voor problemen, alles lijkt net wat negatiever en er is minder aandacht voor positieve dingen in het leven. En alles wat wel goed gaat, vinden ze minder belangrijk. Hierdoor kan iemand in een negatieve spiraal terechtkomen waarbij klachten verergeren.  

Problematiseren verergert negatieve emoties

Als iemand iets moeilijks of naars meemaakt, is het normaal om negatieve emoties te ervaren. Als we deze normale emoties beschrijven als een mentale ziekte, dan doen we alsof ze er niet hoeven te zijn. Alsof er iets mis is met iemand die deze emoties ervaart. Terwijl het logisch is dat bepaalde omstandigheden invloed hebben op hoe je je voelt. Bijvoorbeeld na het overlijden van een dierbare. Of als er veel stress is door financiële problemen.  

Ook is het normaal dat jongeren vaker twijfelen aan zichzelf, hun identiteit en hun relaties. Zij zijn volop in ontwikkeling en ontdekken hun plek in de wereld. Jonge kinderen hebben vaak een heel positief beeld van zichzelf en de wereld. Jongeren gaan realistischer kijken en trekken zich meer aan van problemen in de wereld. Hierdoor worden zij vaak ook activistisch en zijn zij meer bereid tot verandering. Maar het kan negatieve emoties ook versterken. Deze gevoelens hoeven geen teken te zijn van mentale problemen, maar passen tot op zekere hoogte bij de leeftijd.

Door deze normale emoties als mentale ziekte te beschrijven kunnen klachten groter worden. Uit onderzoek weten we dat als mensen wordt verteld dat zij een probleem hebben, zij zich ook minder goed gaan voelen. Als mensen het advies krijgen dat zij hulp nodig hebben, dan is dat een signaal dat de problemen ernstig zijn en iemand er zelf niet uitkomt. Hierdoor kunnen de negatieve emoties verstrekt en verlengd worden.

Negatieve emoties zijn besmettelijk

Jongeren willen graag bij een groep horen en op groepsgenoten lijken. Hierdoor passen zij zich aan de groepsnorm aan. Als veel jongeren praten over mentale problemen en zeggen dat ze stress of prestatiedruk ervaren, is het moeilijk hier niet in mee te gaan. De emoties van anderen hebben invloed op hoe je je zelf voelt. En een jongere die zegt dat het wel goed gaat, hoort er dan minder bij. Uit onderzoek weten we dat vrienden die veel over problemen praten, de problemen bij elkaar kunnen verergeren. Het is goed als jongeren open durven zijn over hoe ze zich voelen. Maar als ze alleen over de problemen blijven praten zonder oplossingen of afleiding te zoeken, kunnen problemen juist groter worden.

Kwetsbaarheid benadrukken of vertrouwen geven 

De verwachtingen van anderen hebben invloed op hoe iemand zich voelt. Als iemand merkt dat mensen denken dat het niet goed gaat, dan voelt diegene zich vaak minder goed. Maar als mensen juist vertrouwen laten zien dat iemand wel ergens mee kan omgaan, voelt iemand zich vaak sterker. Dit versterkt het zelfvertrouwen en geeft een grotere kans dat problemen worden aangepakt.  

Daarom is het belangrijk hoe we spreken over het mentaal welbevinden van kinderen en jongeren. Zowel in de media, op sociale media, op school en door ouders. Als we steeds herhalen dat het heel slecht gaat met kinderen en jongeren, dan heeft dit een negatief effect op hun zelfbeeld. Ze kunnen zich hierdoor minder in staat voelen om met problemen en veranderingen om te gaan. Het is dus niet zo dat jongeren zich aanstellen, of aandacht vragen met mentale klachten. Maar ze krijgen op veel plekken signalen dat het niet goed met ze gaat. Jongeren kunnen hierdoor negatiever over zichzelf en hun klachten gaan denken. Daardoor kunnen ze zich ook minder goed gaan voelen.

Waar zit de balans tussen een taboe en te veel aandacht?

Moedig jongeren en kinderen aan om te praten

Het is goed dat jongeren en kinderen worden aangemoedigd om te praten over hoe ze zich voelen en welke problemen ze ervaren. Hierdoor merken ze vaak dat ze niet de enige zijn. Bij de Kindertelefoon en de Alles Oké? Supportlijn voor jongeren is de meest gestelde vraag: 'Is het normaal dat ik me zo voel en hebben anderen dat ook?' Als kinderen en jongeren weten dat zij niet de enigen zijn, geeft dat vaak rust. En door te bespreken waarvan ze last hebben, kunnen ze nadenken over oplossingen.

Aandacht voor normale gevoelens en gedachten

Tegelijkertijd is het belangrijk om kinderen en jongeren te leren dat tegenslag bij het leven hoort. Het is normaal dat jongeren niet alles al weten, dat ze onzeker zijn en dat ze dingen lastig vinden. Het is ook normaal dat wat ze meemaken invloed op ze heeft. Hulp en steun moet niet te zwaar ingezet worden, maar erop gericht zijn de jongere te helpen wegwijs te worden in de eigen gevoelens en in de wereld. Niet omdat er iets mis is met de jongere, maar omdat de jongere zich aan het ontwikkelen is met alle hobbels en obstakels die daarbij horen.

Lees meer: Wat is normaliseren? 

Focus op de positieve ontwikkeling

In preventie moet de focus dan ook niet alleen liggen op het herkennen van mentale problemen, zoals angst en depressie. Het herkennen van symptomen draagt niet direct bij aan een oplossing, maar legt de focus juist eenzijdig op problemen en op het individu. Wat wel helpt, is aandacht te besteden aan het versterken van jongeren. Door het versterken van sociale relaties, het gevoel erbij te horen en te ervaren dat je belangrijk bent voor anderen. Door scholing en het stimuleren van de creativiteit van kinderen en jongeren. En het ontdekken wat zij graag doen en waar hun talenten liggen.

Ook helpt het om vaardigheden te versterken waarmee ze hun weg vinden in de complexe wereld. Zoals samenwerken, conflicten oplossen en wegwijs worden in alles wat zij moeten weten en regelen. Daarnaast moet er aandacht zijn voor het verminderen van structurele oorzaken van stress, zoals discriminatie, financiële stress of mantelzorg. 

Lees meer: Positieve ontwikkeling van jeugd

Meer informatie

Luisteren

• Twee docenten praten in een fragment van het NPO Radio 1-programma Met het oog op morgen over de vraag of problemen onder jongeren groter zijn dan vroeger of dat we de er nu vooral anders naar kijken.
• In de VPRO-podcastaflevering De bange scholier onderzoeken de makers welke angsten scholieren kunnen hebben en wat hen hierbij kan helpen.

Kijken

• Deze video van Bureau PEERS geeft uitleg over de interactie tussen kind- en omgevingsfactoren die meegewogen moeten worden om te begrijpen wat er aan de hand is. Ook laat de video zien waar interventie nodig kan zijn.

Lezen

• De handreiking Perspectieven op Veerkracht van Hogeschool InHolland voor professionals in het sociaal domein gaat over veerkracht en wat er binnen jongeren, in de directe omgeving en in de maatschappij versterkt kan worden om veerkracht te versterken.
• Deze handreiking Integraal werken aan mentale gezondheid in lokaal beleid van het Trimbos- instituut voor beleidsmakers vertelt hoe integraal te werken aan mentale gezondheid met een focus op verstreken van beschermende factoren.
• In het artikel Waarom je beter zwijgt over je problemen van EOS Wetenschap lees je waarom praten over een vervelende gebeurtenis of problemen niet altijd een goed effect heeft.