Wat is normaliseren? 9 perspectieven

Een brede blik op 'normaal gedrag'

De samenleving beoordeelt kinderen en jongeren op basis van een norm en problematiseert afwijkingen van die norm. De oorzaken worden in het kind zelf gezocht en het kost moeite om alle variaties te omarmen en iedereen te laten meedoen. Normaliseren betekent accepteren dat de ontwikkeling van kinderen vaak met hobbels verloopt en dat daar vaak lastig gedrag bij hoort. Ouders kunnen dat gedrag in goede banen leiden door geduld te hebben, te relativeren, en bij te sturen. In die brede blik op ontwikkeling past ook een focus op wat het kind wel kan, in plaats van uitgaan van problemen of een tekort. Figuur 1 van de publicatie Opgroeien doe je samen laat een overzicht zien van normale ontwikkelfasen.

De lat niet te hoog leggen

Door hoge prestatienormen in het onderwijs en de maatschappij ervaren kinderen, jongeren en opvoeders steeds meer druk om hieraan te voldoen. Ruim de helft van de jongeren ervaart druk om aan hun eigen verwachtingen te voldoen. Meisjes voelen dit meer dan jongens. Neem bij het normaliseren dus niet hoger presteren als uitgangspunt. Het is beter om de lat te leggen op de hoogte die past bij het kind en juist dit te normaliseren.

Opvoeding is geen privéproject

Het omgaan met vragen rond opgroeien en opvoeden is een privézaak geworden en niet meer de verantwoordelijkheid van de gemeenschap. Dat maakt ouders onzeker en daardoor doen ze eerder een beroep op professionals om het gedrag of de prestaties van hun kind te verklaren en beoordelen. Normaliseren betekent in dit verband dat opvoeden een gemeenschappelijke opgave is en niet alleen de verantwoordelijkheid van individuele ouders.  

Voorzichtig zijn met labels

De hyperfocus op het individu versterkt de neiging om opvoedproblemen individueel te diagnosticeren. Het risico daarvan is dat kinderen in zorg terecht komen waar ze misschien niet thuishoren en moeilijk weer uitkomen. Bovendien dragen labels bij aan een negatief zelfbeeld en stigmatisering. De keuze voor medicatie betekent vaak dat aan andere oplossingen niet meer gedacht. Normaliseren in deze context betekent dat jeugdzorg niet altijd een passende reactie is op een probleem.

Lees ook het interview met Ggz-hoogleraar Floortje Scheepers: Als je mensen enkel medisch indeelt, lopen ze vast

De kracht van de pedagogische basis benutten

Het beroep op jeugdzorg is de afgelopen jaren enorm gegroeid. Toch lijkt het niet beter te gaan met kinderen en jongeren in Nederland. Er is een fundamentele verbetering nodig van de omgeving waarin zij opgroeien. Een leefomgeving waarin zij worden gehoord, en meer aandacht voor ze is.

Normaliseren betekent in deze context het versterken van het alledaagse leven, waarin kinderen, jongeren en ouders elkaar ontmoeten. Het beleid zou daarom gericht moeten zijn op de kansrijke ontwikkeling van kinderen op het gebied van identiteitsontwikkeling, burgerschap, leren, meedoen, ontwikkelen, ontdekken en ontmoeten. Dat draagt bij aan het gezond, veilig en kansrijk opgroeien van alle kinderen en jongeren en aan de veerkracht van de samenleving. Lees meer over de kracht van de pedagogische basis in het essay Opgroeien doe je samen en hoe je dit als gemeente dit kan versterken in de Wegwijzer gemeenten: Bouwen aan de pedagogische basis. 

Eigen kracht vergroten

Deze meer beleidsmatige blik op normaliseren benadrukt de zelfredzaamheid, eigen kracht, eigen verantwoordelijk en eigen regie van opvoeders en hun sociale omgeving. Als de draaglast van kind, jongere, gezin en omgeving die eigen draagkracht te boven gaat, is een beroep op jeugdhulp op zijn plaats. Deze insteek van normaliseren was oorspronkelijk gebaseerd op het idee dat de autonomie van gezinnen was verdwenen en werd overgenomen door professionals. Maar inmiddels wordt dit perspectief ook vaak geassocieerd met aan je lot worden overgelaten en het zelf maar moeten uitzoeken.

Soms nee verkopen

Het perspectief op normaliseren vanuit de jeugdhulp is dat het soms nodig is om eerst goed te kijken, af te wachten en te volgen hoe een probleem zich ontwikkelt. Problemen kunnen namelijk ook gewoon overgaan. Deze houding wordt 'watchful waiting' genoemd. Verwijzers en jeugdhulpaanbieders moeten soms nee verkopen als ze vinden dat er onvoldoende reden is voor het inzetten van (gespecialiseerde) jeugdhulp. Daarvoor moeten professionals wel in staat zijn om met ouders een goed gesprek te voeren over het hobbelige pad van opgroeien en opvoeden, wat ouders zelf kunnen doen en welke voorzieningen in de pedagogische basis van het kind ze daarvoor kunnen benutten.

Afschalen van zorg

Normaliseren wordt ook wel geassocieerd met het sneller 'afschalen' van zorg, het minder opnemen van kinderen en jongeren in een instelling en het meer bieden van kortere en minder intensieve ambulante of collectieve ondersteuning in hun eigen sociale context van gezin en school. Dit perspectief combineert de opvatting dat het beter voor kinderen is om zo thuis mogelijk op te groeien met het argument van kostenbeheersing: eerder en lichter ingrijpen om dure uithuisplaatsingen te voorkomen.

Zo normaal mogelijk leven

Een ander perspectief op normaliseren is het versterken van het alledaagse leven van kinderen en jongeren die niet thuis kunnen opgroeien. Zodra een kind uit huis wordt geplaatst verandert het contact met ouders en vriendjes en vriendinnetjes ingrijpend. Normaliseren betekent dat het alledaagse leven meer aandacht krijgt na een uithuisplaatsing.

Meer informatie

Uitgekanteld? Dan gaan we nu normaliseren (sprankmagazine.nl)'Doe eens normaal!' (Jeugdzorg Nederland)Mulock Houwer lezing 2021 Bert Wienen - Nieuw kinderrecht: het recht om te falen (YouTube)Wegwijzer gemeenten - Bouwen aan een pedagogische basis (foleon.com)Andere kijk op groeiend jeugdzorggebruikNiet iedere hulpvraag is een zorgvraag (Verwonderd)Kenniskaart: Doen we nog wel normaal? (rkj-ijsselland.nl)Visie normaliseren (kennisnetwerkjeugdhaaglanden.nl)Opgroeien doe je samenDestigmatisering van kinderen en jongeren (Kenniscentrum-kjp.nl)