De invloed van media op polarisatie

De toegevoegde waarde van media

Mediagebruik heeft veel voordelen voor jongeren. Vooral digitale platforms geven snel toegang tot verschillende informatie en kennisbronnen. Zoals feitelijke nieuwsberichten over nationale en internationale gebeurtenissen. Dit vergroot de kennis, het bewustzijn en kan bevorderlijk zijn voor de maatschappelijke betrokkenheid van jongeren. De verschillende bronnen en meningen helpen jongeren ook om informatie kritisch te beoordelen. Ook kunnen media helpen om meer begrip en empathie te krijgen voor mensen met andere ideeën en achtergronden.

Mediagebruik kan wij-zij-denken versterken

Als mensen informatie zien of lezen, hebben ze de neiging om deze te filteren: ze letten vooral op informatie die hun bestaande ideeën en meningen bevestigt. Informatie die hun ideeën en meningen tegenspreekt, negeren ze bewust of onbewust. Dit psychologische proces heet de confirmatiebias of het bevestigingsvooroordeel.

Stel: iemand die ervan overtuigd is dat klimaatverandering vooral een natuurlijk proces is, leest een artikel over de gevolgen van de opwarming van de aarde. In dat artikel staat zowel dat menselijke CO₂-uitstoot een grote rol speelt in de versnelde klimaatverandering, als dat klimaatveranderingen ook in het verleden hebben plaatsgevonden. De passage over natuurlijke klimaatveranderingen zal waarschijnlijk meer indruk maken, omdat die aansluit bij een bestaande overtuiging. De informatie over menselijke invloed zal waarschijnlijk grotendeels genegeerd worden.

Doordat mensen informatie op deze manier verwerken, voelen ze steeds meer bevestiging voor hun eigen ideeën en meningen. Ze voelen zich daardoor ook steeds meer onderdeel van de groep mensen die dezelfde meningen en ideeën heeft. Dit versterkt het wij-zij-denken of het groepsdenken, wat kan leiden tot polarisatie.

Traditionele media en polarisatie

Kranten, tijdschriften, radio en televisie zijn de zogeheten traditionele media. Lange tijd was het mediagebruik van mensen verbonden aan de groep waar ze bij hoorden. Dit werd een 'zuil' genoemd. Mensen konden kiezen voor nieuwsbronnen die overeenkwamen met hun eigen overtuigingen. Dit leidde tot de bevestiging en versterking van de eigen overtuigingen en het vermijden van andere overtuigingen en perspectieven.

Nog steeds zijn de traditionele media verbonden aan bepaalde groepen en overtuigingen. De Nederlandse televisie biedt bijvoorbeeld verschillende soorten publieke omroepen en commerciële zenders. Deze hebben hun eigen soort programma's, met verschillende perspectieven. Hierdoor wordt de kans groter dat iemand ook andere meningen en perspectieven meekrijgt.

Iemand kan er ook voor kiezen om alleen te kijken naar tv-programma's van de EO, WNL of Omroep Zwart. Of krantenlezers kunnen ervoor kiezen om alleen de Telegraaf te lezen of alleen de Volkskrant. Mensen kunnen er ook voor kiezen om geen krant te lezen, of juist meerdere dagbladen.

De keuze voor media kan mensen een onvolledig of vertekend beeld van de werkelijkheid opleveren. Dit kan leiden tot polarisatie. De manier waarop media verhalen en nieuws vertellen kan ook leiden tot polarisatie.

De invloed van framing op polarisatie

Ieder medium heeft een eigen manier om verhalen en nieuws te vertellen, vanuit een eigen perspectief. Dit heet de framing. Een medium kiest ook welk nieuws en welke onderdelen wel en niet worden getoond. En met welke woorden, beelden en toon.

Deze framing kan een sterke invloed hebben op hoe mensen de informatie en berichten verwerken en welke betekenis ze eraan geven. Als bepaalde onderwerpen of standpunten meer aandacht krijgen en andere onderwerpen en standpunten minder, dan kan dit leiden tot eenzijdige berichtgeving.

Als dit een onvolledig en vertekend beeld van de werkelijkheid geeft, kan dit leiden tot polarisatie, in min of meerdere mate. Maatschappelijke kwesties worden dan te simpel uitgelegd, met scherpe wij-zij-tegenstellingen tussen groepen. Ook worden groepen verkeerd in beeld gebracht of omschreven. Bijvoorbeeld als media bij nieuws over een demonstratie alleen aandacht besteden aan de geweldsincidenten, zonder het doel van de demonstratie te noemen. Hierdoor kunnen mensen het beeld krijgen dat de demonstratie alleen negatief en polariserend was.

Sociale media en polarisatie

Veel mensen denken dat polarisatie wordt gevoed door sociale media. Zo zouden sociale media net als de traditionele media de gebruikers in hun 'zuil' van vergelijkbare informatie voorzien. Bij sociale media heten dit echokamers. Een echokamer houdt in dat je eigen ideeën bevestigd worden als je alleen contact hebt met mensen die dezelfde ideeën hebben. Daarmee blijf je je eigen ideeën als een echo in de 'kamer' horen.

Deze echo's vinden online en offline plaats. Maar ze zijn vooral zichtbaar op sociale media en in online gemeenschappen en digitale platforms. Maar betekent dit dat sociale media ook echt de veroorzakers zijn van polarisatie? Onderzoeken naar deze vraag geven een verdeeld beeld.

In een Amerikaans onderzoek kregen deelnemers  op Facebook nieuws te zien over de politieke partij die ze niet steunen. Hierdoor kregen deelnemers een minder negatieve houding tegenover deze politieke partij. Maar het had geen effect op de politieke meningen van de deelnemers.

In een ander bekend Amerikaans onderzoek werden mensen betaald om in verkiezingstijd een maand lang geen Facebook te gebruiken. Hierdoor kregen ze minder polariserend nieuws te zien. Dit had geen merkbaar effect op de negatieve gevoelens over de andere politieke partij.

Ook in Bosnië en Herzegovina is onderzocht wat het effect is als mensen geen Facebook gebruiken. Hierbij werd onderzocht wat het effect was op gedragingen en houdingen tussen verschillende etnische groepen. In dit onderzoek bleek dat mensen die hun Facebook niet gebruikten, een lagere waardering hadden voor andere etnische groepen. Hieruit bleek dat mensen door Facebook meer in aanraking komen met andere groepen, en deze groepen hoger waarderen. Zonder Facebook komen mensen in Bosnië en Herzegovina minder diversiteit tegen. De conclusie van het onderzoek is dan ook dat het niet gebruiken van sociale media vooral effectief is voor minder etnische polarisatie, als ook er ook offline mogelijkheden zijn voor positieve contacten en ontmoetingen tussen etnische groepen.

De voorlopige conclusie is dat er geen eenduidig antwoord is op de vraag of sociale media polarisatie veroorzaken. Ze jagen polarisatie hooguit aan. Echokamers kunnen ervoor zorgen dat gebruikers van sociale media niet in aanraking komen met berichtgeving die hun eigen ideeën tegenspreken. De blootstelling aan andere overtuigingen en perspectieven via sociale media werkt verzachtend voor de negatieve gevoelens over de andere politieke partij. Ook is het effect op polarisatie van het niet gebruiken van Facebook in hoge mate afhankelijk van de lokale bevolkingssamenstelling. De echokamer in het echte fysieke leven speelt dan dus ook mee.