Verantwoordelijkheid gemeenten bij radicalisering

Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de veiligheid en het welzijn van hun inwoners. Radicaliserende personen kunnen een gevaar vormen voor zichzelf, de mensen om hen heen en de gemeenschap. Daarom is het belangrijk dat gemeenten passend reageren op signalen van radicalisering.

Gemeenten zijn regievoerder van de lokale aanpak van radicalisering. Verschillende partijen zetten zich in om radicalisering en extremistisch geweld te voorkomen: inlichtingen- en veiligheidsdiensten, politie, opsporingsdiensten, de justitiële keten, gemeenten, lokale professionals en vele anderen.

De lokale aanpak bestaat uit drie onderdelen:

1. Verzamelen en onderhouden van kennis en vaardigheden om radicalisering te signaleren en te kunnen ingrijpen wanneer dat nodig is.
2. Het inrichten van een goed netwerk van professionals die een rol spelen in de aanpak en professionals die in aanraking kunnen komen met jongeren die mogelijk radicaliseren.
3. Interventies inzetten die bijdragen aan de preventie van radicalisering, het ingrijpen of aandacht bieden voor herstel.

Wat kun je als gemeente doen tegen radicalisering?

Preventie ter voorkoming van radicalisering

Gemeenten kunnen bijdragen aan het terugdringen van de voedingsbodem van radicalisering. De gemeente heeft immers een belangrijke rol in het creëren van een prettig leefklimaat voor haar inwoners. Daar gaat een grote preventieve werking van uit. Sociale cohesie, het stimuleren van democratisch burgerschap, het bevorderen van arbeidsparticipatie en de aanpak van discriminatie zijn belangrijke bouwstenen om radicalisering te voorkomen.

Onderzoeker Amy-Jane Gielen heeft het preventieclassificatiemodel ontwikkeld dat inzicht geeft in welke taken van welke professionals nodig zijn in welke preventiefase. Ze onderscheidt vier fasen, waarbij in iedere fase ook de rol van de gemeente beschreven wordt.

1. Primaire preventie bij voedingsbodems: een algemene bijdrage aan het voorkomen van radicalisering.
2. Primaire preventie bij kwetsbare individuen en groepen: een specifieke bijdrage aan het voorkomen van radicalisering.
3. Secundaire preventie bij radicaliserende individuen: om verdere radicalisering te voorkomen.
4. Tertiaire preventie bij extremisten: betrokkenheid bij en bijdragen aan de re-integratie van extremisten in hun sociale omgeving.

ESS heeft ook de Quickscan Lokale Preventieve Aanpak ontwikkeld. Met dit instrument bepaal je of de lokale aanpak goed in elkaar zit en goed wordt uitgevoerd.

Netwerk voor goede samenwerking

Daarnaast is de gemeente in de ideale positie om integrale samenwerking te faciliteren en coördineren. Juist bij een complex maatschappelijk probleem als radicalisering is niet één partij aan te wijzen als verantwoordelijke. Het is belangrijk dat verschillende domeinen goed met elkaar samenwerken, zoals veiligheid, zorg, welzijn en onderwijs. Uit een verkenning van de Expertise-unit Sociale Stabiliteit (ESS) blijkt dat vier punten van belang zijn voor een goede samenwerking.

Lees meer over integraal samenwerken

Verschillende gemeenten hebben in de afgelopen jaren een lokaal netwerk van sleutelfiguren opgezet, als onderdeel van gemeentelijk beleid om polarisatie en radicalisering te voorkomen. In de handreiking Samenwerken met gemeenschappen via een netwerk van sleutelfiguren beschrijft ESS hoe je zo'n lokaal netwerk opzet en onderhoudt.

Kennis en vaardigheden over radicalisering

De Richtlijn radicalisering stelt professionals en organisaties in staat om beter toegerust met zorgwekkende radicalisering om te gaan. Gemeenten kunnen professionals en organisaties hierbij ondersteunen door goede randvoorwaarden te scheppen en zo mogelijk training, een breed netwerk, contactmomenten of vaste overleggen te faciliteren.

Hoe is de zorg- en veiligheidsketen rond radicalisering geregeld?

Ondersteuning bij jouw aanpak van radicalisering

Wellicht zoek je als gemeente ondersteuning bij jouw rol in de aanpak van radicalisering. Er zijn verschillende organisaties die gemeenten bijstaan met kennis en kunde.

• De Expertise-unit Sociale Stabiliteit (ESS) biedt gemeenten en eerstelijnsprofessionals praktijkkennis over maatschappelijke spanningen. ESS adviseert hoe je deze kennis kunt inzetten, en met welke partijen je hierin kunt samenwerken.
• Het Landelijk Steunpunt Extremisme (LSE) is gespecialiseerd in de omgang met personen die geradicaliseerd zijn en hun omgeving. Het biedt informatie en advies over radicalisering, en hulp en ondersteuning voor families, professionals en gemeenten.
• Nationaal coördinator terrorismebestrijding en veiligheid (NCTV) zorgt voor de strategische verbinding tussen alle betrokken partners in het veiligheidsdomein, voor het reduceren van nationale veiligheidsrisico's en - als het erop aan komt - het beheersen van nationale crises. De NCTV valt onder de verantwoordelijkheid van het ministerie van Justitie en Veiligheid.
• Zorg- en Veiligheidshuizen zijn regionale samenwerkingsverbanden van het veiligheidsdomein (politie en justitie), het zorgdomein (zorg- en welzijnsorganisaties) en gemeenten. Bij deze regionale expertisecentra kunnen professionals kennis en advies inwinnen. Ook als het gaat om de aanpak van radicalisering en extremisme kunnen Zorg- en Veiligheidshuizen gemeenten bijstaan.
• Het Rijksopleidingsinstituut tegengaan Radicalisering (ROR) biedt diverse trainingen aan voor professionals binnen de overheid en de publieke sector die in hun dagelijks werk te maken kunnen krijgen met radicalisering.
• Stichting School & Veiligheid ondersteunt scholen bij het bevorderen van een sociaal veilig klimaat. School & Veiligheid geeft actuele informatie en deskundig advies via de website, trainingen, conferenties en de helpdesk.