Hoe ga ik om met jongeren die geloven in nepnieuws of complottheorieën?

Omgaan met nepnieuws

Nepnieuws, desinformatie en complotdenken zijn verschillende zaken. Daarover staat meer op de pagina Wat is nepnieuws en complotdenken? Die verschillen vragen ook om een andere aanpak in de omgang met jongeren.  

Nepnieuws en desinformatie zijn berichten die niet kloppen, maar wel realistisch lijken. Bovendien wordt het door nieuwe technieken steeds lastiger om echt en nep van elkaar te onderscheiden. Twijfel je aan een bericht of aan wat jongeren zeggen dat ze hebben gezien? Ga dan na of het echt is. Het checken van de waarheid van berichten noemen we 'debunken'.

Dit kun je daarvoor doen:

1. De kwaliteit van het beeld checken. Ziet het er slecht uit, met grove pixels? Zoek dan de echtheid uit met Yandex.com.
2. De betrouwbaarheid van de bron onderzoeken. Staat het bericht ook op andere plaatsen? Delen andere media het ook?
3. Het bericht zoeken via Google met het woord 'factcheck' erachter.
4. Op de website Isdatechtzo.nl bekijken om het waarheidsgehalte van berichten te achterhalen, bijvoorbeeld hoe je kunt checken of iets door AI is gemaakt.  

Deze Fake News Checklist kan ook helpen om met jongeren na te gaan of een bericht geen nepnieuws of desinformatie is.

Prebunken tegen desinformatie

Berichten met desinformatie worden bewust gemaakt om mensen te misleiden. Om jongeren weerbaar te maken tegen desinformatie kun je 'prebunken'. Dit betekent dat je hen de manipulatie achter de berichten laat herkennen. In dit interview op Rijksoverheid.nl wordt geadviseerd om de volgende zes vragen te stellen:

1. Van wie is het bericht en wat is zijn of haar bedoeling?
2. Waarop baseert hij of zij zich? Zijn dat feiten, meningen of aannames?
3. Maakt het bericht je met angstaanjagende woorden kwaad of bang en lijkt dat het doel van het bericht te zijn?
4. Spelen macht en controle een grote rol in het verhaal? Gaat het om een samenzwering of een complot met grote gevolgen?
5. Krijgt er iemand flink de schuld? En is dat een bekend iemand?
6. Kwam of kom je de foto's, video's en cijfers ook in andere, verschillende soorten media tegen?

Een game waarmee jongeren kunnen leren te prebunken en inzicht te krijgen in hoe het maken van desinformatie werkt staat op Getbadnews.com.

Under Pressure is een methodiek die op school ingezet kan worden om de principes van desinformatie inzichtelijk te maken. Uit de evaluatie blijkt dat jongeren daardoor meer kennis krijgen over nepnieuws, desinformatie en algoritmes, maar voor het herkennen van complexe vormen meer tijd en oefening nodig hebben.

Omgaan met complotdenken

Jongeren die geloven in complotten klinken vaak heel overtuigend. Bovendien ben je als professional vaak niet echt voorbereid op de verhalen die ze vertellen en de argumenten die ze aandragen. Het lukt je niet altijd meteen om daar het feitelijke verhaal tegenover te zetten en aan te tonen dat de argumentatie niet klopt. Bovendien heeft die aanpak vaak een averechts effect. Jongeren confronteren met de feitelijke waarheid bevestigt hen er vaak juist in dat anderen het niet snappen of niet willen zien.

In dit artikel op Socialestabiliteit.nl worden de volgende tips gegeven voor het omgaan met complotdenkende jongeren:

Meer informatie

• Bekijk ook eens het filmpje Hoe praat je met iemand met een extreme mening.
• Voor in de klas is de brochure Omgaan met complotten in de klas ontwikkeld.