Invloed van maatschappelijke trends

Deskundigen zien verschillende maatschappelijke trends in hoe de samenleving naar kinderen kijkt. Individualisering, problematisering, prestatiedruk en groeiende bestaansonzekerheid zijn van invloed op hoe we als samenleving naar kinderen kijken, wat we van ze verwachten en hoe we met ze omgaan. Wat is de impact van deze trends?

Individualisering  

Wat is de maatschappelijke trend?

Door individualisering zijn vrienden, buren en kennissen steeds minder betrokken bij elkaars leven. En zo ook bij de opvoeding van elkaars kinderen. Door individualisering is er is meer aandacht voor het maken van eigen keuzes, persoonlijke groei en autonomie. De nadruk op individuele keuzes heeft gevolgen voor het opvoeden en opgroeien voor ouders en kinderen zelf. 

Wat zijn de gevolgen voor het opgroeien en opvoeden?

De trend van individualisering is ook terug te zien in het opgroeien en opvoeden van kinderen. Eerst was het opvoeden een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de gemeenschap. Maar tegenwoordig is dit vooral de verantwoordelijkheid van het gezin zelf.  

Tegelijkertijd zijn er steeds meer informatie en tips beschikbaar over opvoeden en opgroeien. De digitalisering van de samenleving speelt hierin een belangrijke rol. Ouders zien vaak 'perfecte plaatjes' van kinderen op sociale media. Hierdoor wordt gedrag van hun eigen kind misschien al te snel als een probleem gezien, terwijl het gedrag past de leeftijd en ontwikkelingsfasen van het kind. Ouders kunnen hierdoor onzeker worden.

Wat zijn de effecten op het kind?

In onze maatschappij ligt veel nadruk op persoonlijk succes. Hierdoor staan kinderen vaak onder druk om te presteren en zijn ze bang om te falen. Individualisering heeft ook voordelen: kinderen leren zelf keuzes maken en ontwikkelen hun eigen identiteit. Individualisering biedt meer vrijheid en kansen, maar kan ook zorgen voor minder verbinding met anderen en meer stress. Een balans tussen persoonlijke groei en sociale betrokkenheid is belangrijk voor kinderen in een veranderende wereld.

Problematisering

Problematiseren betekent dat bepaalde eigenschappen of gedragingen van mensen worden gezien als afwijkend, ongewenst of zorgwekkend. Dit kan gebeuren op basis van wat als 'normaal' wordt beschouwd in een samenleving. Het labelen van gedrag als een probleem kan ervoor zorgen dat mensen negatief worden beoordeeld, bijvoorbeeld als "lastige kinderen" of "probleemgezinnen".

Wat zijn de gevolgen voor het opgroeien en opvoeden?

De samenleving beoordeelt kinderen en jongeren vaak op basis van wat 'normaal' wordt gezien en ziet afwijkingen van die norm als een probleem. Dit beïnvloedt hoe kinderen en jongeren zichzelf zien en hoe anderen hen behandelen. Het kan ervoor zorgen dat kinderen in zorg of specialistisch onderwijs komen, terwijl ze daar misschien niet thuishoren en ook moeilijk weer uitkomen.  

De maatschappelijke trend van individualisering zorgt ervoor dat opvoedproblemen vaak worden gezien als een probleem van het kind. Er is te weinig aandacht voor de omstandigheden waarin een kind opgroeit. Terwijl we weten dat de omstandigheden thuis, in de wijk en op de kinderopvang of op school het gedrag van het kind beïnvloeden. De ontwikkeling van kinderen wordt vooral negatief beïnvloed als ze veel stress ervaren, opgroeien in een drukke of onveilige omgeving en weinig steun van anderen krijgen. Ook kinderen die weinig gestimuleerd worden, ontwikkelen zich minder goed. Het is belangrijk om problemen niet in het kind zelf te zoeken, maar vooral te kijken naar de omstandigheden waarin het opgroeit.

Prestatiedruk  

Wat is de maatschappelijke trend?

Prestatiedruk heeft te maken met het gevoel dat je altijd moet presteren of hoge verwachtingen moet waarmaken. Dit kan op verschillende plekken ervaren worden, zoals op school, werk en in sociale situaties. Prestatiedruk kan zowel goed als slecht zijn. Het kan motiverend werken en helpen om doelen te bereiken. Maar als er te veel druk is, dan kan het zorgen voor stress, angst of het gevoel niet mee te kunnen doen.

Wat zijn de gevolgen voor het opgroeien en opvoeden?

Sommige ouders hebben een sterk beeld van 'het perfecte kind' en voelen zich onzeker als hun kind niet aan dit beeld voldoet. Kinderen worden soms gezien als het 'product' van hun opvoeding. Dus als een kind achterloopt op school, niet sociaal is of moeite heeft met sport, voelt dat voor ouders als falen of een tekortkoming van de ouders zelf. Dat zorgt niet alleen voor druk bij ouders, maar beïnvloedt ook het zelfbeeld van kinderen. Kinderen kunnen bang zijn om te falen, waardoor ze dingen uitstellen of worden juist perfectionistisch. Door prestatiedruk kunnen kinderen prikkelbaar, boos of opstandig worden. Anderen trekken zich juist terug, worden stil of raken sociaal geïsoleerd. Sommige kinderen krijgen er zelfs hoofdpijn of buikpijn van.

Prestatiedruk heeft ook invloed op het onderwijs en de activiteiten die kinderen aangeboden krijgen in de opvang en op school. Er wordt vaak gedacht dat kinderen zich goed moeten ontwikkelen en daarom gestimuleerd moeten worden. Hierdoor komt de nadruk te veel te liggen op het leren van cognitieve vaardigheden, zoals lezen en rekenen. Maar jonge kinderen leren vooral door te spelen. Als ze daar te weinig tijd voor krijgen, kunnen ze zich minder goed ontwikkelen. Ook als er te veel nadruk wordt gelegd op gestructureerde lees- en taalactiviteiten kan dit de brede ontwikkeling van jonge kinderen belemmeren. Het is dus belangrijk dat kinderen de ruimte en juiste omstandigheden krijgen om te spelen, ontdekken en leren.  

Zie ook: podcast De Jeugdkantine over prestatiedruk

Groeiende bestaansonzekerheid

Wat is de maatschappelijke trend?

Bestaanszekerheid gaat over het vermogen van mensen om hun basisbehoeften te vervullen, zoals voldoende inkomen, huisvesting en toegang tot gezondheidszorg. Mensen die te maken hebben met bestaansonzekerheid, bevinden zich vaak in een kwetsbare positie: ze hebben een laag inkomen, tijdelijke werkcontracten en hebben moeite om financiële stabiel te worden. Bestaansonzekerheid zorgt ervoor dat mensen het gevoel hebben dat hun dagelijks leven onstabiel en onvoorspelbaar is. Dit kan leiden tot stress en zorgen, maar ook tot sociale ongelijkheid en uitsluiting.  

Wat zijn de gevolgen voor het opgroeien en opvoeden?

De stress die geldzorgen met zich meebrengt, maakt het moeilijker voor ouders om warm en aandachtig te reageren op hun kinderen. Terwijl dat juist belangrijk is voor het stimuleren van de ontwikkeling van de sociaal-emotionele vaardigheden van kinderen.  

Hoe langer een gezin geen financiële zekerheid heeft, hoe meer hun kinderen de stress van hun ouders meekrijgen. Ze merken vaak dat alles geld kost en dat hun ouders niet genoeg geld hebben om alles te betalen. Kinderen die opgroeien in situaties waarin geen financiële zekerheid is, maken zich vaak zorgen over de situatie thuis. Eén op de drie kinderen maakt zich zelfs elke dag zorgen. Deze zorgen zijn vooral gericht op geldproblemen. Maar ook op de angst om bijvoorbeeld uit huis te worden gezet, geen eten of spullen te hebben of nog meer schulden te maken. Ze kunnen zich verder ook zorgen maken als hun ouders verdrietig, boos of machteloos zijn om de situatie te veranderen. 

Als gezinnen stress hebben over geld, heeft dat gevolgen voor hun dagelijks leven.  Denk aan de ruimte die ouders ervaren voor de opvoeding, de zorg voor eten en gezondheid en het contact met mensen om hen heen. Kinderen die langdurig in stressvolle situaties opgroeien uiten vaak hun spanning in hun gedrag. Dit kan zorgen voor 'opvallend gedrag' of juist dat kinderen zich terugtrekken en door onder andere schaamte weinig zichtbaar zijn.  

Zie ook: 

De invloed van armoede op de gezondheid van kinderen

 

Bronnen

Bronnen

  • Blair, C. & Raver, C.C. (2015). School Readiness and Self-Regulation: A Developmental Psychobiological Approach. Annu. Rev. Psychol, 66, p711–31 doi:10.1146/annurev-psych-010814-01522
  • Bonawitz, E., Shafto, P., Gweon, H., Goodman, N.D., Spelke, E. & Schulz, L. (2011).  The double-edged sword of pedagogy: Instruction limits spontaneous exploration and discovery. Cognition, 120, p. 322-330. Doi:10.1016/j.cognition.2010.10.001
  • Fergusson, E., Reed-Purvis, S. & Foulkes, L. (2023). Overmedicalization of young people's distress is undermining and disempowering families externe link. Nature Mental Health 1, p. 381–382.  
  • Fukkink, R. G., Jilink, L., & Oostdam, R. J. (2016). Hoe verder met de voor- en vroegschoolse educatie? Tijdschrift voor Orthopedagogiek.  
  • Hamerslag, R., Oostdam, R., & Tavecchio, L. (2015). De rol van sociaal-emotionele en gedragsmatige aspecten bij het leerproces van jonge kinderen; Het concept schoolrijpheid 'afgestoft'. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 11, 2-14.  
  • Hoex. J., Vlaardingerbroek, S., Balledux, M., Speetjens, P.,  en Vink, C. (2022). Opgroeien doe je samen, bouwen aan een stevige pedagogische basis, Nederlands Jeugdinstituut
  • Hornborg, C., Axrud, R., Vicente, R. P., & Merlo, J. (2023). Socioeconomic disparities in attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) in Sweden: An intersectional ecological niches analysis of individual heterogeneity and discriminatory accuracy (IEN-AIHDA). PloS one, 18(11), e0294741. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0294741
  • Löchner, J., Ulrich, S. M., & Lux, U. (2024). The impact of parents' stress on parents' and young childrens' mental health—Short- and long-term effects of risk and resilience factors in families with children aged 0–3 in a representative sample. Stress and Health, e3400. doi:10.1002/smi.3400
  • Luijk, M. (2024). Onzekerheid en ondersteuning bij alledaagse opvoedproblemen. Waar we staan en wat er nodig is. Pedagogiek, 44(1), p. 68-84. Doi:10.5117/PED2024.1.007
  • Mieras, M. (2023) Onvervangbare jaren. https://www.mieras.nl/media/pages/schrijven/onvervangbare-jaren/90dae5cb1b-1705758908/bk_literatuurstudie.pdf  
  • Speetjens, P., Nilsen, Y., Vink, C. (2021). Welbevinden van ouders. Evenwichtige ouders, blije kinderen? Nederlands Jeugdinstituut
  • Wienen, B. (2023). Van individueel naar inclusief onderwijs. Acco.
  • Weisberg, D. S., Hirsh-Pasek, K., Golinkoff, R. M., Kittredge, A. K., & Klahr, D. (2016). Guided play: Principles and practices. Current Directions in Psychological Science, 25(3), 177–182. Doi: 10.1177/0963721416645512
  • Werkhoven, S., Anderson, J.H., & Robeyns, I.A.M. (2022). Who benefits from diagnostic labels for developmental disorders? Developmental Medicine & Child Neurology, 64: 944–949. doi: 10.1111/dmcn.15177
  • Zhang, N., Gao, M., Yu, J., Zhang, Q., Wang, W., Zhou, C., Liu, L., Sun, T., Liao, X., & Wang, J. (2022). Understanding the association between adverse childhood experiences and subsequent attention deficit hyperactivity disorder: A systematic review and meta-analysis of observational studies. Brain and behavior, 12(10), e32748. doi: 10.1002/brb3.2748 

Lees ook