Wat veroorzaakt kansenongelijkheid in het onderwijs?

Invloeden uit de samenleving

Het huidige onderwijssysteem en de segregatie kunnen de kansenongelijkheid versterken in het onderwijs.

Het onderwijssysteem

Twee algemene kenmerken van het onderwijssysteem kunnen zorgen voor kansenongelijkheid:

1. Vroege selectie en sterke differentiatie onderwijsniveau

Als kinderen rond de 12 zijn, wordt besloten welk onderwijsniveau ze gaan volgen op de middelbare school. Soms is dat te vroeg om te zien wat ze kunnen. Hierdoor gaan leerlingen die even goed kunnen leren naar verschillende schoolniveaus. Het schoolniveau sluit dan niet altijd aan bij wat ze kunnen. Leerlingen kunnen later nog van niveau veranderen, maar dat gebeurt in de praktijk weinig.

2. Lerarentekort en voorkeur leerkrachten

Leerkrachten werken het liefst op goed presterende scholen, omdat de werkdruk daar lager is. Daardoor hebben scholen met meer uitdagingen rondom het vormgeven van hun onderwijs, meer moeite om leraren te vinden.

Segregatie

Ouders kunnen kiezen welke basisschool goed past bij het kind, gezin en hun levensovertuiging. Vaak kiezen ouders een school bij hen in de buurt. Hierdoor komen kinderen uit dezelfde wijk en met een vergelijkbare sociaaleconomische achtergrond bij elkaar in de klas. Dit gebeurt ook bij kinderen die in kansarme wijken wonen. Dit onderscheid kan negatieve gevolgen hebben op de onderwijskansen voor leerlingen met een lagere sociaaleconomische status.

Invloed van school

In het Nederlandse onderwijssysteem overheersen de cultuur en normen van de middenklasse – en hogere klasse. Daardoor is het voor kinderen uit een lagere sociaaleconomische klasse vaak moeilijker om hun weg te vinden in het schoolsysteem. Bijvoorbeeld omdat zij thuis of van leeftijdsgenoten op straat andere regels hebben geleerd.

Ook de verwachtingen die leerkrachten hebben van de kinderen zijn bepalend. Een leraar die van een kind goede resultaten verwacht, gaat zich onbewust anders gedragen tegenover een kind. Hierdoor gaat het kind beter presteren. Dit geldt ook andersom. Als de leraar lage verwachtingen heeft van wat het kind kan, doet het kind het vaak minder goed. Dit komt omdat de leerkracht het kind bijvoorbeeld minder uitdagende lesstof aanbiedt. Hierdoor krijgt het kind geen eerlijke kans.

Mogelijkheden van ouders

De ouders spelen een rol bij welke kansen kinderen krijgen in het onderwijs. Het hangt bijvoorbeeld af van hun onderwijsniveau, het netwerk en de steun die zij krijgen van vrienden en familie. Ook de mogelijkheden van ouders om te helpen bij schoolwerk heeft invloed. Ouders die onbekend zijn met het schoolsysteem kunnen hun kind bijvoorbeeld niet altijd goed ondersteunen bij de keuze voor een school of opleiding. Ook kan een beperkt netwerk van ouders een belemmering zijn. Zij kunnen moeilijker de juiste hulp voor hun kind inschakelen als dit nodig is.

Invloed van kinderen zelf

De intelligentie, motivatie om te leren, gezondheid en het zelfvertrouwen van kinderen beïnvloeden hun kansen op school. Ook maakt het uit of hun competenties en vaardigheden in de samenleving gewaardeerd worden. Het is belangrijk dat leerlingen een sterke identiteitsontwikkeling doormaken. Dit betekent dat ze weten wie ze zijn, hoe positief ze naar zichzelf kijken, of ze begrijpen wat ze voelen en of ze zelf beslissingen kunnen nemen. Voor jongeren met een andere culturele achtergrond is dat soms moeilijker omdat zij verschillende culturele invloeden ervaren.

Samenhang tussen factoren ontdekken

Bovenstaande factoren zijn van invloed op elkaar of hangen met elkaar samen. Het aanpakken van kansenongelijkheid in het onderwijs heeft daarom een integrale aanpak nodig. Hierin wordt ingespeeld op factoren in verschillende leefdomeinen. Denk aan de jeugdhulp en wijk-, sport- en cultuurverenigingen. Kijk voor informatie over de samenhang tussen factoren de onderstaande voorbeelden:

• Het Rotterdamse Factorenmodel. In dit model staan risicofactoren die het kansrijk opgroeien bedreigen en beschermende factoren die kinderen hierbij helpen. Hierin zie je welke factoren belangrijk zijn en hoe deze met elkaar samenhangen. Beleidsmakers kunnen dit model gebruiken bij het maken van passende beleidskeuzes.
• Het factorenmodel van het Verwey-Jonker Instituut. Hierin staan dertig factoren die invloed hebben op kansenongelijkheid in het onderwijs. De factoren zijn onverdeeld in vijf niveaus: de leerling, familie van de leerling, de school, wijk en samenleving. Deze hangen allemaal met elkaar samen en versterken elkaar. In dit model zie je welke risicofactoren en beschermende factoren er zijn voor een gezonde ontwikkeling van jongeren in het onderwijs.