Grip krijgen op interprofessioneel samenwerken

Een visie delen

Een gedeelde visie is belangrijk voor succesvol interprofessioneel samenwerken. Voor activiteiten op het gebied van preventie, individuele of groepsgerichte leerlingbegeleiding is het zaak dat je het uitgangspunt van het denken en handelen van je samenwerkingspartner kent. Als je de prioriteiten van de ander begrijpt, maakt dit de onderlinge afstemming makkelijker.

Visies op de onderwijs- en ondersteuningsbehoeften van leerlingen kunnen bijvoorbeeld voortkomen uit de signatuur of kernwaarden van een organisatie in combinatie met persoonlijke overtuigingen.

Individuele, groepsgerichte en sociale benadering

Een concreet voorbeeld van een verschil in visie dat relevant is voor interprofessioneel samenwerken rond leerlingen, is dat tussen een individuele en een sociale benadering.

De jeugdhulp kiest voor een individuele of groepsgerichte benadering waarin de kenmerken van de leerling centraal staan. Dat zijn bijvoorbeeld problemen in gedrag, sociaal-emotionele ontwikkeling, leerontwikkeling of een combinatie daarvan.

Scholen kiezen voor de sociale benadering waarin de omgevingsfactoren centraal staan. Dat zijn bijvoorbeeld de invloed van de dynamiek in de groep op de leerling, de relatie tussen leerkracht en leerling of de mate van afstemming van het onderwijsaanbod op de leerlingen. Op basis hiervan brengen scholen de onderwijs- en ondersteuningsbehoeften van de leerlingen in kaart.

Een onuitgesproken visie kan de samenwerking nadelig beïnvloeden, omdat er dan te weinig overeenstemming is over doelen, prioriteiten en taken en verantwoordelijkheden van samenwerkingspartners.

Wij-zij denken overbruggen

Bij interprofessioneel samenwerken denken professionals uit verschillende domeinen na over een passend aanbod voor alle leerlingen, groepjes leerlingen of een individuele leerling. Wanneer hun visies over de beste aanpak niet aansluiten en de samenwerking stroef verloopt, ligt 'wij-zij denken' op de loer. Dan kan het gebeuren dat samenwerkingspartners tegenover elkaar staan en elkaar verwijten dat ze de samenwerking frustreren. Of er gebeurt niets omdat de ene partij vindt dat de andere partij aan zet is.

Manieren om dit te doorbreken zijn:

• bij jezelf of de ander 'wij-zij taalgebruik' herkennen, benoemen, bespreekbaar maken en ombuigen.
• het gezamenlijke doel, het welbevinden en de ontwikkeling van de leerlingen opnieuw onder de aandacht brengen en zo te zorgen voor hernieuwde verbinding.
• leerlingen en ouders vragen wat samenwerken hen oplevert.
• ervoor zorgen dat alle samenwerkingspartners invloed uitoefenen op het proces van ondersteuning van de leerlingen.

Boundary crossing: over je eigen grenzen heenkijken

De grens van je eigen vertrouwde domein overstappen is spannend. 'Boundary crossing' is een leerproces in een aantal stappen:

• Identificatie: je leert hoe visies op ondersteuningsbehoeften van leerlingen verschillen.
• Coördinatie: je onderzoekt manieren om elkaar te vinden.
• Reflectie: je ziet jezelf door de ogen van je samenwerkingspartner.
• Transformatie: je trekt vanaf de start intensief samen op en ontwikkelt een gedeelde werkwijze.

Lees meer over boundary crossing.

Over je eigen grenzen heen kijken betekent bijvoorbeeld dat professionals uit jeugdhulp en onderwijs bij elkaar in de keuken kijken. Gelijkwaardige waardering voor elkaars expertise is hiervoor een voorwaarde. Bovendien wil je als professional regie houden en zelf aangeven of je advies wilt en zo ja, waarover. Dit biedt voorspelbaarheid en veiligheid in interprofessioneel samenwerken.

Het helpt ook om als onderwijs- of jeugdhulpprofessional werkwijzen of materialen te delen. Een voorbeeld hiervan is het gebruik van een Ontwikkelingsperspectief (OPP) waarin ook de inzet van jeugdhulp is opgenomen.

Een 'T-shaped professional' worden

Als professional in het onderwijs of de jeugdhulp heb je de expertise om goed onderwijs of goede jeugdhulp te bieden. Voor interprofessioneel samenwerken heb je daarnaast ook algemene kennis en vaardigheden nodig. Je wordt daardoor een 'T-shaped professional': een professioneel die vakspecifieke competenties combineert met bredere kennis en vaardigheden.

Je weet dan wat andere disciplines bieden, je herkent overlap in vakgebieden en je kunt je eigen vakkennis overdragen aan een professional uit een andere discipline. Ook begrijp je uiteenlopende inzichten, prioriteiten en keuzes. En je kunt in gesprekken over leerlingen de situatie vanuit verschillende perspectieven bekijken. Hierdoor kun je gezamenlijk de context van leerlingen versterken en gerichte handelingsadviezen uitwisselen.

Werken aan vertrouwen

Vertrouwen is een belangrijke werkzame factor in interprofessioneel samenwerken. Hierin zijn drie elementen te onderscheiden:

• betrouwbaarheid: nakomen van je afspraken, een transparante werkwijze en het goed afstemmen van verwachtingen.
• vertrouwen op basis van competentie: elkaars kennis en ervaring waarderen en ervan profiteren in de begeleiding van leerlingen.
• te vertrouwen zijn: integer zijn, elkaar steunen, ook als je het niet met elkaar eens bent, en je kwetsbaar durven op te stellen tegenover elkaar.

Interprofessioneel samenwerken heeft de beste kans van slagen wanneer het alle drie de elementen van vertrouwen in zich heeft.

Uit het onderzoek Jeugdhulpverlening in de school blijkt dat het vertrouwen groeit wanneer professionals uit onderwijs en jeugdhulp op school intensief samenwerken rond leerlingen. Elkaar persoonlijk beter leren kennen zorgt voor onderling begrip en legt een belangrijke basis voor vertrouwen in een werkrelatie. Je maakt kennis met elkaars professionele identiteit: je denken, doen en handelen als professional op basis van je persoonlijkheid. Dit is bijvoorbeeld zichtbaar in je stijl van samenwerken, wat je wilt leren of hoe je je grenzen aangeeft.

Manon Ruijters, lector aan de Aeres Hogeschool Wageningen en docent aan de Vrije Universiteit, vertelt hierover in het filmpje De professionele identiteit van de HRD-er.

Verwachtingen uitspreken

Bij interprofessioneel samenwerken moet je weten wat je aan elkaar hebt. Daarvoor spreek je verwachtingen naar elkaar uit. Niet alleen over het verdelen van taken en verantwoordelijkheden, maar ook over de doelen waar je preventief of tijdens hulpverlening aan werkt.

Uit het onderzoek Werkbaar in de klas komen de volgende conclusies over het vaststellen van doelen voor individuele leerlingen:

• Doelen moeten met leerling, ouder, leraar en jeugdhulpverlener zijn afgestemd.
• De leraar weet bij welk gedrag de leerling profijt heeft van de gezamenlijke inzet.
• De leraar en de jeugdhulpverlener moeten elkaars expertise erkennen. Leraren zijn meer dan de uitvoerder van een plan.
• Het moet duidelijk zijn dat de inzet van jeugdhulpverlening problemen van leerlingen niet volledig doet verdwijnen.
• Bij het afstemmen van verwachtingen is het belangrijk dat professionals vanuit hun verschillende referentiekaders hetzelfde bedoelen.

Het is goed om regelmatig te evalueren of verwachtingen nog steeds realistisch zijn.

Meer informatie

Met Andere Ogen: interprofessionele samenwerking