Professionele autonomie: doordacht keuzes maken

Wat is professionele autonomie?

In je werk maak je op allerlei momenten keuzes of beslissingen. Bijvoorbeeld de keus om een casus in te brengen in een multidisciplinair overleg. Of het besluit om een ouder te bellen met het verzoek om een ziek kind op te halen. Als je goed nadenkt over het maken van die keuze, noemen we dit professionele autonomie. Je kunt dan aan een gezin, collega's, de organisatie en de samenleving uitleggen waarom je die keuze maakt. En welke bronnen je hebt gebruikt bij het maken van die keuze, zoals:

• Functie-eisen vanuit je organisatie
• De beroepscode van jouw beroep
• Wettelijke kaders zoals het Internationale Verdrag inzake de Rechten van het Kind
• Jouw beroepscompetentieprofiel
• De kwaliteitsstandaarden

Professionele autonomie is dus: professioneel handelen waarbij je gebruik maakt van verschillende bronnen om tot een beslissing te komen. En waarover je verantwoording kunt afleggen.

Waarom is professionele autonomie belangrijk?

In je werk met kinderen en gezinnen maak je per situatie keuzes. Soms wijk je hierin af van de norm. Het is altijd belangrijk om een ouder, een jongere of anderen te laten zien dat je goed nadenkt over de acties die je doet en beslissingen die je neemt. Je neemt bijvoorbeeld een beslissing na overleg met een collega. Of je hebt een richtlijn erbij gepakt.

Als je niet kunt uitleggen waarom je iets wel of niet hebt gedaan, kan iemand al snel een oordeel geven. Dit kan je leidinggevende zijn, een collega of de overheid. Er kan ook een klacht worden ingediend over jouw professionele handelen bij jouw organisatie. Of bij een beroepsregister die beschikt over tuchtrecht.

Een van de doelen bij de beoordeling van klachten bijvoorbeeld bij SKJ is dat de jeugdprofessional maar ook de beroepsgroep leert van de klacht die wordt ingediend. Dit lerende effect kan bijdragen aan de kwaliteit van het werk.

Maar als je laat zien dat je je werk op een verantwoorde manier doet, dan laat je zien dat anderen zich niet zo met je professionele handelen hoeven te bemoeien. Je houdt hiermee de ruimte die je nodig hebt om te doen wat nodig is voor kinderen, jongeren en ouders.

Hoe ben je professioneel autonoom?

Als jeugdprofessional kom je in situaties terecht waar veel kanten aan zitten. Het afwegen wat wel en niet goed is voor de jongere en het gezin is soms moeilijk. Deze tips kunnen je verder helpen:

• Handel niet alleen op basis van persoonlijk inzicht of intuïtie. Ken je beroepscode, de vakinhoudelijke richtlijnen, wettelijke kaders en functie-eisen vanuit je organisatie. Die geven je richting. Beroeps- en brancheverenigingen en opleiders bieden hiervoor scholing aan. Lees voor meer informatie de pagina Kwaliteitsstandaarden en beroepsethiek.
• Jeugdprofessionals in een beroepsgroep waar geen beroepscode geldt, moeten hun handelen net zo goed kunnen verantwoorden naar de cliënt, collega's, hun organisatie en de samenleving.
• Reflecteer regelmatig op je handelen. Lees voor meer informatie de pagina Aan de slag met reflectie. En overleg met collega's of je leidinggevende.
• Bezoek een spreekuur van je vakbond of beroepsvereniging, zoals  BPSW, NIP en NVO, en stel je vraag over een moeilijk probleem. De expert die je spreekt, helpt je verder bij het nemen van een beslissing.
• Voor contactinformatie, tijden en de voorwaarden van juridisch en ethisch advies kun je kijken op de website van jouw beroepsvereniging of vakbond.
• Het waardenkompas is een gesprekstool voor professionals in de gehandicaptenzorg. Het kompas helpt om te reflecteren op 'bumpy moments' en dilemma's waar je als begeleider tegenaan kunt lopen. Hoe ga je daarmee om? Het waardenkompas helpt je reflecteren. Individueel, binnen een team of in gesprek met cliënten en hun naasten.
• Het wegingskader helpt professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking bij het maken van keuzes over zorg. Met deze tool kunnen ze het cliëntperspectief beter meewegen bij de inzet van onvrijwillige zorg.

Welke rol heeft jouw organisatie?

De organisatie waar je werkt, kan bijdragen aan het versterken van jouw professionele autonomie. Door bijvoorbeeld verschillende vormen van reflectie te organiseren en ruimte te maken in de agenda. We geven je een aantal voorbeelden:

Professioneel statuut

Veel organisaties hebben een professioneel statuut waarin de verantwoordelijkheden van organisaties en die van professionals zijn beschreven. Er staat ook in wat je kunt doen als die verantwoordelijkheden niet overeenkomen. Heeft je organisatie geen eigen professioneel statuut? Bekijk dan het model hieronder.

Model professioneel statuut jeugdhulp en jeugdbescherming

Moreel beraad

Organiseer of vraag moreel beraad onder leiding van een gekwalificeerde begeleider. Je verkent met elkaar wat de beste aanpak of oplossing in een situatie kan zijn.

Lees meer over moreel beraad

Casusonderzoek

Casusonderzoek biedt de mogelijkheid om te leren van de ervaringskennis van ouders, kinderen en jongeren. En ook de praktijkkennis van professionals. Leren van casuïstiek en de kennis die dit oplevert, is nodig om passende antwoorden te formuleren op hulpvragen van kinderen en gezinnen in complexe situaties.

Lees meer over casusonderzoek

Intervisie

Intervisie, ook wel intercollegiale consultatie genoemd, is een leermethode waarbij professionals met een vergelijkbare achtergrond werkproblemen bespreken. Het is een vorm van 'peer coaching', met andere woorden: coaching door gelijken. Je helpt elkaar bij intervisie om na te denken over een werkvraag.

Lees meer over intervisie

Supervisie

Supervisie is een persoonlijk leertraject. Onder leiding van een hiervoor opgeleide supervisor leer je kijken naar de manier waarop jij werkt. Doel van supervisie is om inzicht te krijgen welke rol jouw eigen gedachten, verwachtingen, gevoelens, normen en waarden spelen bij jouw manier van handelen.

Lees meer over supervisie

Meer lezen over professionele autonomie?

Wil je meer lezen over hoe je als professional de kaders praktisch inzet in veelvoorkomende situaties en dilemma's? Lees dan het boek Professionele autonomie in sociaal werk van Jurja Steenmeijer. Het boek is geschreven voor studenten van de theoretische sociale studies. Maar het is ook geschikt voor professionals die zich via nascholing verder willen ontwikkelen.

Of lees de ervaringen van andere professionals over dit onderwerp op Platform Vakmanschap. Je eigen vraag of ervaring kun je hier ook delen.