Kleuter | Zelfstandigheid: ervaren en leren

Kleuters gaan steeds meer zelf doen. Hun wereld wordt groter en hun zelfvertrouwen groeit. Door een balans te vinden tussen beschermen, begeleiden en loslaten, help je je kleuter bij het ontwikkelen van zelfstandigheid.

Ervaringen opdoen

In de kleutertijd wordt de leefwereld van kinderen steeds groter. Kleuters proberen steeds meer dingen zelf te doen. Dat lukt niet altijd, en dat is logisch. Door te proberen ontwikkelen kinderen zelfvertrouwen. Ze leren zo om iets moeilijks toch aan te pakken en om door te zetten. En ze leren dat het ook wel eens mis kan gaan.

Nieuwe ervaringen opdoen, ook ervaringen met dingen die je kind nog niet helemaal zelf kan, draagt bij aan zelfstandigheid. Als ouder kun je je kind daar in het begin bij helpen. Bijvoorbeeld door taken voor te doen, uit te leggen, en in kleine stukjes op te delen als het niet in één keer lukt. Vervolgens kun je je kind meer eigen leerervaringen laten opdoen. Kinderen geven zelf aan wanneer ze daar behoefte aan hebben.

'Nee mama, ik wil het zelf doen!', zei mijn dochter tijdens het tandenpoetsen. Ik zei dat ik het goed vond als ze er zelf mee begint. Aan het einde van het tandenpoetsen help ik haar nog even. Zo weet ik zeker dat ze goed poetst.

Kleine stapjes, voordoen en complimenten

Je kind kan niet alles in één keer leren. Om te helpen, kun je de taak in kleine stapjes verdelen. Vraag bijvoorbeeld aan je kind: 'Wat doe je bij het tandenpoetsen als eerste?'. Vul je kind zo nodig aan. Door het voor te doen, leert je kind hoe het moet. Geef complimenten als je kind iets probeert of als iets lukt: 'Wat knap dat je het zelf probeert!' of 'Wat goed dat je je jas helemaal zelf dicht kunt doen!'.

Wat kan je kind al zelf? En wat nog niet?

Door je kind ruimte te geven voor zelfstandigheid, geef je je kind vertrouwen. Hierdoor krijgt het ook meer zelfvertrouwen. Dat je kind iets nog niet helemaal kan, is niet erg. Dat hoort erbij als je iets wil leren.

Geef je kind de kans om voor zichzelf te zorgen wanneer het die behoefte heeft. Bijvoorbeeld bij het inpakken van de schooltas. Help de eerste paar keer en laat je kind het daarna zo veel mogelijk zelf doen. Hoe ouder je kind wordt, hoe meer verantwoordelijkheid het kan dragen. Kijk wat je kind aan kan en bespreek dat samen. Hetzelfde geldt voor klusjes in huis. Het uitgangspunt blijft natuurlijk dat jij verantwoordelijk bent voor de zorg. Je kind hoeft nog niet voor anderen te zorgen.

Aankleden

Wil je kind zich zelf aankleden? Laat je kind dat dan doen. Help alleen als het echt nodig is. Een kleuter kan zich vaak al behoorlijk goed aankleden. Maar misschien komt er een keer een knoop in het verkeerde knoopsgat. Zeg dan bijvoorbeeld: 'Hee, zie je dat er geen gaatje meer is voor de laatste knoop? Zullen we je jas samen losmaken en opnieuw dichtmaken, of wil je dat zelf doen?'

Vanaf groep 2 kunnen kleuters veters leren strikken. Maar de meeste kinderen leren het pas later. In de loop van de basisschooltijd wordt je kind steeds handiger.

Vanmorgen wilde mijn zoon zelf zijn schoenen aan doen, maar hij haalde links en rechts door elkaar. 'Bananenvoeten' waren het gevolg! Mijn zoon vond het wel heel fijn dat hij het zelf had gedaan en glunderde van trots.

Helpen met boodschappen

Als je kind het leuk vindt om in de winkel zelf de boodschappen te pakken, laat je kind dat dan doen. Dan merk je vanzelf of het goed gaat, en waar je nog bij moet helpen.

Fietsen

Vanaf ongeveer 6 jaar kunnen de meeste kinderen al op een gewone kinderfiets fietsen. Dit betekent ook dat ze op de openbare weg mogen fietsen. Wil je kind zelf op de fiets naar school? Fiets dan mee en let goed op hoe je kind zich in het verkeer gedraagt. De meeste kinderen kunnen het verkeer pas echt overzien en goed op onverwachte situaties reageren vanaf een jaar of 11.

Bezorgdheid en loslaten

Doordat je kind steeds zelfstandiger wordt, kun je je zorgen maken of er geen ongelukken gebeuren. Dat is niet voor niets. Als je bezorgd bent, ben je alert. En dat is nodig om je kind te beschermen en veiligheid te bieden.

Opvoeden is stukje bij beetje loslaten. Als ouder bepaal je wanneer en in hoeverre jij je kind loslaat. Hierbij is het belangrijk dat je naar je eigen gevoel luistert, naar je kind kijkt en probeert in te schatten waarom je kind zelfstandig wil zijn. Past het bij de ontwikkeling van je kind of wordt het beïnvloed door vriendjes?

Door een balans te vinden tussen beschermen, begeleiden en loslaten, draag je bij aan de zelfstandigheid van je kind. Sommige dingen doe jij voor je kind, andere dingen doen jullie juist samen. Weer andere dingen laat je je kind helemaal zelf doen. Het is normaal als je het soms moeilijk vindt om de balans te vinden. Vraag andere ouders hoe zij het aanpakken. Door ervaringen en tips uit te wisselen kun je elkaar ondersteunen.

Video bekijken? Dan vragen we je eerst toestemming te geven voor het plaatsen van marketingcookies door derden. Of bekijk de video via https://www.youtube.com/watch?v=4Jr8-WIRcaE

Videobeschrijving

Peuters en kleuters willen steeds meer zelf doen. Hoe begeleid je je kind hier goed in als ouder of opvoeder? Voor de ontwikkeling van je kind is het belangrijk om structuur te bieden tijdens deze ontdekkingsfase. Hierdoor voelt je kind zich veilig om steeds meer dingen zelf te ontdekken. In deze video vind je 3 tips die helpen bij het stellen van regels en grenzen bij kleuters en peuters.

Hulp zoeken 

Alle ouders hebben weleens zorgen of vragen over de ontwikkeling van hun kind. Maak je je zorgen over de ontwikkeling van je kind? Blijf daar niet alleen mee rondlopen, maar:  

  • Vraag ook advies aan je huisarts of de jeugdgezondheidszorg. Samen kun je bekijken waardoor het komt dat je kind zich niet zo goed voelt, en wat je kunt doen om je kind hierbij te ondersteunen.
  • Praat erover met andere ouders of met familie en vrienden. Misschien weten zij raad.  
  • Vraag advies aan de leraar of pedagogisch medewerker van je kind.

Bronnen
  • Centrum voor Jeugd en Gezin Hollands Midden. Bezorgdheid en loslaten.
  • Kijk op Ontwikkeling (2015). Mijlpalen ontwikkeling zelfstandigheid.
  • Siegler, R., J. Saffran, E. Gershoff, N. Eisenberg en J. DeLoache (2020). How children develop. Worth Publisher.
  • Vygotsky, L.S. (1978). Mind in society: The development of higher psychological processes. Harvard University Press.

Lees ook

Alle pagina's over ontwikkeling

Hulp of advies nodig?

Zoek je als ouder of opvoeder hulp of advies? Bekijk hier waar je terecht kunt.

Hulp en advies voor ouders