Kleuter | emotionele ontwikkeling: emotie herkennen, begrijpen en ermee omgaan

Eigen emoties herkennen en begrijpen  

Kleuters kunnen vaak al zeggen of ze boos, bang, verdrietig of blij zijn. Langzaam leert je kind steeds meer emoties herkennen en benoemen. Zoals verlegen, jaloers en trots. Ook leert je kind steeds beter kleine verschillen in emoties. Zoals een beetje boos, heel boos, of woedend.  

Je kind leert veel nieuwe woorden. Daardoor kan het steeds beter uitleggen wat het voelt en waarom. Dat is fijn. Want kinderen worden vaak boos of verdrietig als ze niet goed begrijpen wat er aan de hand is. Of als ze niet goed duidelijk kunnen maken aan anderen wat ze willen. Kinderen voelen zich dan onbegrepen en gefrustreerd. Als een kind wel kan zeggen wat het wil en voelt, geeft dat vaak rust. Je kind weet dan dat anderen begrijpen wat er is. Je kunt er dan samen iets aan doen. Of je kunt uitleggen waarom het niet kan wat je kind graag wil.  

Benoem emoties en geef uitleg  

Je kunt je kind helpen door te zeggen wat je denkt dat je kind voelt. Je omschrijft dan het gevoel van je kind en legt uit waarom het zich zo voelt. Zo begrijpt je kind zelf beter wat er aan de hand is. Ook leert je kind de woorden om over gevoelens te praten.  

Voorbeeld: 'Je bent wat stil. Vind je het spannend om bij je vriendje te gaan spelen?' Of: 'Ben je boos omdat je graag verder wil spelen? Jammer he, dat we naar huis moeten!'

Samen lezen 

In boeken komen vaak veel emoties voor. Samen lezen is daarom een mooie manier om met je kind over gevoelens te praten. Bespreek wat er gebeurt in het boek en hoe de personen zich voelen. Vraag aan je kind wat het ziet en vul aan. Probeer niet alleen simpele woorden te gebruiken, maar ook woorden als gelukkig, trots, verbaasd of nieuwsgierig. Ook als je kind zelf alleen nog simpele woorden gebruikt, kun je deze woorden al wel gebruiken. Als je kind nieuwe woorden vaker hoort, gaat het de woorden langzaam begrijpen. 

Voorbeeld: 

Ouder: 'Oh kijk, wat gebeurt er nu? Wat vindt de aap ervan?'

Kind: 'Niet leuk.'

Ouder: 'Nee, inderdaad, hij vindt het niet leuk. Hij is heel erg geschrokken, want hij dacht dat hij een monster zag. En nu is hij opgelucht, want het was maar de schaduw.'   

Je kunt de voorbeelden uit boeken ook gebruiken om over het echte leven te praten.

Voorbeeld:

'Heb jij dat ook wel eens?' Of: 'Weet je nog dat je vanmiddag ook was geschrokken? Hoe kwam dat dan?'

Door emoties op verschillende momenten en op verschillende manieren te bespreken, gaat je kind ze steeds meer begrijpen.  

Leren inleven in de emoties van anderen  

Jonge kinderen kunnen zich vaak nog niet goed inleven in anderen. Kinderen van drie en vier jaar denken nog veel vanuit zichzelf. Als zij iets leuk vinden, denken ze dat anderen het ook leuk vinden. Als zij iets weten, denken ze dat anderen het ook weten. Hierdoor heeft je kind soms niet door dat de ander iets niet leuk vindt. Of je kind ziet wel dat de ander boos is, maar begrijpt niet waarom. 

Kleuters leren door ervaringen 

Kinderen leren door wat ze meemaken. In alle situaties zit informatie verstopt. Door al die ervaringen leert je kind over emoties. 

Voorbeelden:  

• Als je kind speelgoed deelt met een ander kind, ziet het kind er blij uit.  
• Als je kind hard schreeuwt, schrikt de ander.  
• Als je kind iets afpakt, wordt de ander verdrietig of boos.  

Vaak gebeurt er heel veel tegelijk in één situatie. Kinderen begrijpen nog niet goed wat de oorzaak van een emotie is en wat het gevolg. Dit leren zij langzaam beter te begrijpen.  

Geef uitleg en zoek oplossingen  

Je helpt je kind door de emoties van anderen te benoemen. Leg ook uit waarom iemand zich zo voelt. Wat gebeurt er? Wat denkt iemand en wat voelt iemand? En hoe reageert iemand daardoor? Door dit uit te leggen leert je kind wat er gebeurt in iemands hoofd.  

Als kinderen de emoties van anderen beter begrijpen, kunnen zij rekening gaan houden met anderen. Ze leren langzaam dat iedereen eigen gedachten en gevoelens heeft. En dat er verschillen kunnen zijn wat iemand fijn vindt. Het ene kind houdt van wild spelen, de ander vindt dat eng. Wat het ene kind grappig vindt, vindt de ander stom. Leg dit uit aan je kind. En help je kind hiermee om te gaan.  

Voorbeeld:

'Hij schrok van je. Zag je dat? Jij wil graag samen spelen. Doe het maar zachter, dan vindt hij het misschien wel leuk.'

Emotieregulatie: hoe leren kleuters omgaan met emoties?  

Ieder kind zit anders in elkaar. Het ene kind laat emoties heel sterk zien, een ander kind is erg verlegen. Zulke verschillen zijn heel normaal. Alle kinderen moeten leren hun emoties op een handige manier te laten zien aan anderen: niet te veel, maar ook niet te weinig. Dat heet emotieregulatie. Kleuters hebben vaak nog moeite hun emoties te reguleren. Een enthousiast kind kan bijvoorbeeld nog moeilijk wachten en praat door anderen heen. Of een kind wordt heel erg boos als het iets niet mag.  

Leren door doen: actie en reactie 

Kinderen leren veel door hun eigen ervaringen. Als zij iets doen, zien ze hoe anderen reageren. Als je kind niets zegt tegen een vriendje, dan weet dat vriendje niet wat jouw kind wil en kan het vriendje geen rekening met je kind houden. Het helpt dan als je kind zegt wat het wel en niet leuk vindt. Als je kind heel boos reageert, wordt de vriend ook heel boos en wil niet meer met je kind spelen. Die ervaringen helpen kinderen om te begrijpen wat het gevolg is van hoe zij hun emoties laten zien. Vooral als volwassenen uitleg geven en voordoen wat zij kunnen zeggen of doen. Als kinderen merken dat zij een positievere reactie krijgen als zij rustiger blijven, dan gaan zij dat vaker doen.  

Voorbeeld: 

Als je kind huilt of jammert omdat het iets wil, kun je zeggen: 'Kun je dat ook vragen? Zeg maar: "Mag ik dat ook?"  

Leren door te kijken 

Kinderen leren heel veel over emoties door te kijken wat anderen doen. Zij kijken af hoe anderen reageren en zien wat hier het gevolg van is. Bijvoorbeeld: een broertje dat zeurt om een snoepje krijgt een boze reactie van de ouder. Maar als het broertje het lief vraagt, krijgt het een positieve reactie. Vooral als ouders ook nog uitleggen waarom ze zo reageren, snappen kinderen de gevolgen van emoties beter. Deze kennis gebruiken ze daarna in hun eigen reacties.    

Leren over emoties door spel  

Kleuters gebruiken vaak hun spel om emoties te uiten of ermee te leren omgaan. Ze oefenen met verschillende rollen in hun spel. De ene keer doen ze alsof ze een zielig hondje zijn, de andere keer een gemene buurman. Zo onderzoeken ze hoe het voelt om iemand anders te zijn. En ze leren emoties van anderen beter begrijpen.  

Wat helpt bij het omgaan met sterke emoties bij kleuters? 

Kleuters kunnen steeds beter omgaan met emoties. Toch zal nog vaak voorkomen dat je kind wordt overvallen door emoties. Je kind heeft je dan nodig om rustig te worden en te snappen wat er aan de hand is.   

Help je kind te begrijpen wat het voelt 

Voor een kind is het niet altijd duidelijk wat het voelt en waarom. Soms weet je kind niet of het boos, bang, of verdrietig is. Soms doet je kind boos, maar voelt het zich machteloos of alleen. Benoem daarom de emoties van je kind. Als je kind merkt dat je het begrijpt, geeft dat vaak al iets meer rust.  

Help je kind om rustig te worden 

Troost je kind en probeer zelf rustig te blijven. Vaak helpt het om je kind te knuffelen of zachtjes tegen je kind te praten. Ook kan een kind soms makkelijker rustig worden door weg te lopen bij het probleem. Of door samen even naar een andere ruimte te gaan.  

Soms zijn kinderen heel boos en willen ze niet aangeraakt worden. Blijf dan bij je kind in de buurt en geef je kind tijd. Zorg wel dat je kind zichzelf en anderen geen pijn doet. Zeg duidelijk en rustig dat je wil dat je kind rustig wordt. Dat je er bent en dat je kind naar je toe mag komen als het getroost wil worden. Als de woede minder wordt, wordt een kind vaak heel verdrietig. Je kind schrikt zelf vaak ook van de uitbarsting.  

Help kinderen zichzelf te leren kennen 

Als ouder zie je vaak aankomen wanneer het mis gaat. Je merkt dat je kind moe wordt en daar heel druk van wordt. Of je ziet dat je kind gefrustreerd raakt en bijna gaat uitbarsten. Voor kinderen is dit vaak nog niet duidelijk. Zij herkennen nog niet goed de signalen bij zichzelf. Benoem daarom wat je ziet en help kinderen zichzelf beter te leren kennen. Bespreek samen op een rustig moment wat je kind helpt om rustig te worden. Bijvoorbeeld door samen even diep adem te halen, door op tijd iets anders te gaan doen of door even een glas water te drinken. 

Probeer te praten over je eigen emoties 

Je kind voelt het als jij ontspannen bent. Het voelt zich dan ook beter. Je kind voelt het ook als je moe, verdrietig, of geïrriteerd bent. Hoe jij met je emoties omgaat, is van invloed op je kind. Probeer met je kind ook te praten over je eigen gevoelens. Kinderen begrijpen niet altijd waarom je iets voelt.  

Voorbeeld:

'Ik schrok door die auto. Daarom deed ik boos.'

Als je als ouder beter in je vel zit, is het makkelijker positief op je kind te reageren. Lees daar meer over op de pagina Goed voor jezelf zorgen als ouder.