Passende zorg zonder vrijheidsbeperking

Professionals in de open jeugdhulp met verblijf werken met jongeren die vaak veel hebben meegemaakt. Daardoor laten ze soms gedrag zien waar professionals moeilijk mee kunnen omgaan. Zij gebruiken dan soms vrijheidsbeperkende maatregelen. Dat mag niet én is niet effectief. Een nieuwe handreiking beschrijft aan de hand van dilemma's uit de dagelijkse praktijk hoe ze hiermee kunnen omgaan. Een voorwaarde is dat jeugdhulpaanbieders hun professionals daarbij ondersteunen. Daarom wil Jeugdzorg Nederland de toepassing van de handreiking in het werkveld stimuleren.

Vrijheidsbeperkende maatregelen beperken de vrijheden en rechten van een kind of jongere binnen de jeugdhulpverlening. Voorbeelden zijn het beperken van de bewegingsvrijheid, zoals vasthouden en vastpakken, het controleren van de kamer van jongeren en het op dezelfde tijd naar bed sturen van alle kinderen op de groep. In open jeugdhulp met verblijf mogen vrijheidsbeperkende maatregelen volgens de Jeugdwet niet worden ingezet. Bovendien blijkt uit onderzoek dat ze niet werken. Toch worden ze soms nog ingezet.

In de dagelijkse praktijk krijgen professionals te maken met ongewenst en onveilig gedrag. Jongeren beschadigen zichzelf, zijn agressief tegenover de andere jongeren en de professionals, of lopen steeds opnieuw weg. Soms weten professionals niet meer wat ze moeten doen. En soms is de grens onduidelijk tussen wat nog gewoon opvoeden is, en wat vrijheidsbeperking is. Mag je bijvoorbeeld wel of niet 's nachts de telefoons van jongeren innemen?

Zes dilemma's

Over dat soort vraagstukken spraken de auteurs van de handreiking met professionals, jongeren, ouders, juristen en pedagogisch deskundigen. Deze gesprekken zijn vertaald in zes dilemma's:

• Waar ligt de grens tussen opvoeden en vrijheidsbeperking?
• Welke huisregels mag ik afspreken?
• Hoe mag ik een kind of jongere tegen zichzelf beschermen?
• Wat mag ik doen om mezelf en anderen te beschermen?
• Wat kan ik doen in een noodsituatie?
• Wat doe ik als niemand het meer weet?

Gedeelde verantwoordelijkheid

Het voorkomen van vrijheidsbeperkende maatregelen is een gedeelde verantwoordelijkheid: niet alleen jeugdprofessionals zijn ervoor verantwoordelijk, maar ook bestuurders en beleidsmakers. Voor bestuurders van jeugdzorgorganisaties is het belangrijk dat ze kwaliteit van zorg op de eerste plaats zetten, ook in een tijd van personeelstekorten. Ze moeten dus bereid zijn 'nee' te zeggen tegen een opname als ze niet de zorg kunnen bieden die het kind nodig heeft.

Daarnaast is het belangrijk dat aanbieders inzicht hebben in de inzet van vrijheidsbeperkende maatregelen. Dat moeten ze registreren, niet om hun medewerkers erop af te rekenen, maar om te weten in welke situaties het gebeurt en om hen te ondersteunen. Zonder dat inzicht is het niet mogelijk om vrijheidsbeperkende maatregelen te verminderen.

Goed zorgen voor professionals

Verder hebben jeugdprofessionals training, begeleiding, intervisie en supervisie nodig om samen te leren van de momenten dat het mis ging, of juist goed ging. Het is essentieel dat jeugdhulpaanbieders hun medewerkers daar de ruimte voor bieden. Om te zorgen dat zij goed voor jongeren kunnen zorgen, moet hun organisatie ook goed voor hen zorgen.

Dat vindt ook Jeugdzorg Nederland. Ronnie van Diemen, bestuurder van Jeugdzorg Nederland: 'We zijn blij met deze handreiking omdat die professionals concreet helpt in de dilemma's waar ze dagelijks tegenaan lopen. Het is ondoenlijk en onwenselijk om al hun handelen in regels en normen te vatten. Het is daarom enorm belangrijk dat de professionals vertrouwen, ruimte en begeleiding krijgen om te leren en onderling in gesprek te gaan. Zodat zij vanuit vakmanschap de juiste beslissingen kunnen nemen. Daar ligt ook een verantwoordelijkheid voor zorgaanbieders. Als branchevereniging zullen we de handreiking dan ook actief bij onze leden onder de aandacht brengen.'

Rol van gemeenten en verwijzers

Naast jeugdhulpaanbieders hebben ook gemeenten en verwijzers een rol. Gemeenten kunnen met aanbieders goede afspraken maken over de kwaliteit van de zorg, én daar passende tarieven voor betalen. En verwijzers kunnen een verklarende analyse maken om goed af te wegen wat de best passende plek is voor een kind of jongere.

Het Nederlands Jeugdinstituut schreef de handreiking 'Omgaan met dilemma's rond vrijheidsbeperking in open jeugdhulp' op verzoek van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie werkte mee aan de handreiking.

Meer informatie

Handreiking Omgaan met dilemma's rond vrijheidsbeperking in open jeugdhulp