Gevolgen en aanpak van seksueel misbruik

Gevolgen

Seksueel misbruik heeft op de korte en lange termijn gevolgen voor kinderen. Hoewel de mate waarin de ontwikkeling onder druk komt te staan kan verschillen, hebben veel slachtoffers lang last van het misbruik dat ze hebben meegemaakt. Ze kunnen worstelen met wantrouwen en loyaliteitsconflicten.

Gevolgen bij kinderen en jongeren

Seksueel misbruik beschadigt het gevoel van veiligheid en vertrouwen van een kind. Vaak is de pleger iemand die juist veiligheid zou moeten bieden vanuit een vertrouwensrelatie. Kinderen kunnen last hebben van loyaliteitsconflicten als de pleger iemand is van wie ze houden en die ze vertrouwen. Net als bij andere vormen van kindermishandeling denken kinderen vaak onterecht dat zij zelf schuld hebben. Ze hebben veel last van schaamte en schuldgevoelens, en durven er daarom ook niet over te vertellen.

Verder wordt seksueel misbruik geassocieerd met een relatief vroeg beginnen met seksuele handelingen, tienerzwangerschap, aandachtsproblemen, PTSS en depressie. Ook is er een verhoogd risico op poging tot suïcide bij jongeren.

Seksueel misbruik bij zeer jonge kinderen lijkt op korte en lange termijn minder vaak te resulteren in klassieke klachten zoals posttraumatische stressreacties en dissociatie, maar des te meer in atypische klachten zoals internaliserende en externaliserende problemen, onveilig gehechtheidsgedrag en seksueel afwijkend gedrag.

Gevolgen bij volwassenen

Als ze volwassen zijn, hebben mensen die seksueel misbruik hebben meegemaakt vaak moeite met grenzen stellen. Ook kunnen zij een afkeer van zichzelf hebben, wat zich kan uiten in depressies, verslaving en eetproblemen. Bij langdurig seksueel misbruik kan een kind ook een dissociatieve stoornis ontwikkelen.

Psychische klachten, zoals angst, depressie, paniekaanvallen en slaapproblemen, komen veel voor bij volwassenen die als kind zijn misbruikt. Zij kunnen ook gezondheidsklachten hebben waarvoor geen aanwijsbare lichamelijke oorzaak gevonden kan worden. Seksuele en relationele problemen zijn eveneens een veelvoorkomend gevolg van seksueel misbruik. Voor de meeste langetermijngevolgen geldt dat de effecten sterker zijn als het misbruik heftiger was, vaker voorkwam of langer voortduurde.

Lees meer over de gevolgen van alle vormen van kindermishandeling

Gevolgen voor het gezin

Als bekend wordt dat een kind seksueel is misbruikt door iemand buiten het gezin heeft dat een enorme impact op het gezin en de ouders van het slachtoffer. De GGD Amsterdam bracht die gevolgen in kaart in een langlopend onderzoek naar de effecten van het misbruik in de Amsterdamse zedenzaak op de kinderen en hun ouders. Ouders kunnen uiteenlopende emotionele reacties ervaren: zij voelen zich overspoeld door emoties, of juist emotioneel verdoofd. Ook kunnen er fysieke reacties ontstaan. De schok, onzekerheid en overlevingsmodus waarin ouders door het nieuws verkeren, zorgt ervoor dat zij soms niet optimaal kunnen functioneren, terwijl er tegelijkertijd wel hele belangrijke beslissingen genomen moeten worden voor hun kinderen.

Na seksueel misbruik zijn kinderen en hun ouders kwetsbaar. Ouders in de overlevingsmodus hebben geen ruimte voor andere taken dan 'overleven' en hebben wellicht moeite om informatie te verwerken. Alledaagse taken zoals kunnen ondergeschikt raken en bepaalde aspecten van hun leven kunnen ouders gaan verwaarlozen, zoals hun gezondheid, hun beroepsmatig en sociaal functioneren en het huishouden.

GGD-onderzoek naar de Amsterdamse zedenzaak met aanbevelingen voor steun aan gezinnen na misbruik

Aanpak

In Nederland is seks met kinderen jonger dan 16 jaar strafbaar; boven die leeftijd is seks strafbaar wanneer dit onvrijwillig of ongelijkwaardig is. Meer hierover lees je op de pagina Wanneer is seksueel grensoverschrijdend gedrag strafbaar?

Praten met het kind

Met kinderen praten over seksueel misbruik is niet makkelijk. Het is wel belangrijk om met het kind te praten als je je zorgen maakt, of als je weet dat het kind seksueel misbruik heeft meegemaakt. Houd rekening met de ontwikkelingsfase, laat merken dat je het kind serieus neemt en wees eerlijk. Overleg ook met de ouders van het kind als dat past in de situatie.

Lees hier meer over bij Hoe praat ik met een kind over vermoedens van kindermishandeling?

Steun bieden aan ouders

• Wees alert op de emotionele toestand waarin ouders verkeren na de bekendmaking van seksueel misbruik van hun kind. Wees je hierbij bewust van de diversiteit aan reacties, inclusief minder voor de hand liggende reacties zoals emotionele verdoving, ontkenning of gevoelens van compassie richting de dader. Professionals kunnen ouders informeren over de verschillende reacties die zij kunnen ervaren en deze normaliseren door middel van psycho-educatie.
• Wees ondersteunend, meelevend en toegankelijk in het contact.
• Zorg voor voldoende kennis van zaken, verstrek tijdige en juiste informatie, en respecteer en bevorder de zelfstandigheid van ouders. Ouders zijn misschien tijdelijk minder goed in staat om informatie te begrijpen en onthouden. Dan kan het helpen gesproken informatie te ondersteunen met geschreven tekst of plaatjes.
• Het helpt ook om ouders met één persoon contact te laten hebben, zodat zij niet met veel verschillende professionals moeten overleggen.

Interventies

Er zijn verschillende interventies die kunnen worden ingezet om kindermishandeling te stoppen, herhaling te voorkomen en schadelijke gevolgen te beperken. Zo zijn er preventieve interventies voor gezinnen met een verhoogd risico, interventies om kindermishandeling te stoppen en veiligheid te bevorderen, en interventies die gericht zijn op behandeling en herstel van de gevolgen. Lees meer over effectieve interventies in de databank Effectieve jeugdinterventies.

Het is belangrijk dat er ook op school aandacht is voor seksuele en relationele vorming. Lees hier meer over op de pagina Hoe maak ik seksuele en genderdiversiteit bespreekbaar op de basisschool?

In vrijwilligersorganisaties die werken met en voor minderjarigen is de zorg voor een veilige omgeving essentieel. Maatregelen nemen om seksueel grensoverschrijdend gedrag te voorkomen horen daarbij. Net als voorbereid zijn om goed om te gaan met de gevolgen, als het toch gebeurt. De Vereniging Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk biedt informatie over wat vrijwilligersorganisaties, ondersteuners en gemeenten daarvoor kunnen doen op Inveiligehanden.nl.

Herstelbemiddeling kan helpen de negatieve gevolgen van seksueel misbruik te verkleinen en de gebeurtenis te verwerken. Vaak kennen de betrokkenen elkaar en zullen zij op een manier weer verder moeten. Perspectief Herstelbemiddeling is een gratis dienstverlener, gefinancierd door het ministerie van Justitie en Veiligheid, die kan helpen in herstelbemiddeling.

De gemeente kan ook een rol spelen in preventie van seksueel misbruik. Lees hier meer over bij Rol gemeente bij seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Meer informatie

• Centrum Seksueel Geweld
• Het Youtube-kanaal van Centrum Seksueel Geweld beantwoordt veelgestelde vragen van professionals, kinderen en opvoeders.
• Huiselijkgeweld.nl: Seksueel kindermisbruik
• Richtlijn Kindermishandeling
• Nationaal Rapporteur (2023): 'Maak het bespreekbaar – onderzoek naar jonge daders van seksueel kindermisbruik'
• Nationaal Rapporteur (2017). Effectief Preventief. Het voorkomen van seksueel geweld door seksuele en relationele vorming in het onderwijs
• Nationaal Rapporteur (2014). Op goede grond. De aanpak van seksueel geweld tegen kinderen
• Commissie-Samson (2012). Omringd door zorg, toch niet veilig