Gevolgen van kindermishandeling

Ontwikkeling kind onder druk

De liefdevolle zorg en aandacht van de ouder is voor een opgroeiend kind een basis voor het ontwikkelen van vertrouwen. Het kind kan zich daardoor in een veilige sfeer ontplooien. Bovendien stimuleert de positieve aandacht van de ouder het kind om zich evenwichtig te ontwikkelen op emotioneel, intellectueel en lichamelijk gebied.

In het geval van kindermishandeling ontbreekt die geborgenheid en komt de ontwikkeling van een kind zwaar onder druk te staan. Het ondermijnt het vertrouwen van het kind in anderen. Als het kind de buitenwereld als vijandig of onvoorspelbaar ervaart, dan verstoort dat zijn omgang met de kinderen en volwassenen om hem heen. Het kind zoekt de schuld voor het gedrag van de mishandelende ouder (of andere volwassene) bij zichzelf. Daardoor krijgt hij een verwrongen, negatief beeld van zichzelf en loopt zijn zelfvertrouwen een grote deuk op.

De mate waarin de ontwikkeling van het kind onder druk komt te staan kan verschillen. De belangrijkste factoren die het effect bepalen, zijn:

• de ernst van het geweld, de verwaarlozing of het misbruik op zich
• de leeftijd waarop het begint
• hoe lang het voortduurt
• het wel of niet aanwezig zijn van steun uit de omgeving
• de persoonlijkheid van het kind
• de mate van emotionele druk

Gevolgen tijdens de jeugd

Een van de mogelijke gevolgen van kindermishandeling op korte termijn is lichamelijk letsel. In extreme gevallen, bij zware lichamelijke mishandeling of verwaarlozing, kan het kind zelfs aan de gevolgen overlijden. Ook remt kindermishandeling de ontwikkeling en kan kindermishandeling allerlei psychische problemen veroorzaken.

Mishandeling, verwaarlozing en seksueel misbruik veroorzaken veel stress bij kinderen, waardoor het zogenaamde stress-responssysteem en het gedeelte van de hersenen dat cognitieve en emotionele functies aanstuurt (de prefrontale cortex), zich afwijkend ontwikkelen. Het stress-responssysteem van kinderen die mishandeld, verwaarloosd of misbruikt zijn, staat voortdurend op scherp en is hypersensitief, waardoor zij voortdurend vanuit een stressreactie (vecht, vlucht, bevries) reageren . De verandering in de hersenen kan daarnaast zorgen voor moeite bij het nemen van beslissingen, plannen, sociaal gedrag en impulsbeheersing. Er wordt in dit verband wel gesproken over toxische stress. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de ondersteunende relaties die kinderen vroeg in het leven ervaren de invloed van toxische stress kunnen verminderen. Lees meer in de informatie van Augeo over toxische stress.
 
In gezinnen waar kindermishandeling plaatsvindt, kan ook sprake zijn van parentificatie (een kind dat voor zijn ouders zorgt). De belangen van de ouder staan daarbij voorop, wat de ontwikkeling van het kind belemmert. Als gevolg daarvan hebben kinderen ook op latere leeftijd een te groot verantwoordelijkheidsgevoel en moeite met grenzen stellen.

Gevolgen op volwassen leeftijd

Gevolgen van kindermishandeling op lange termijn zijn allerlei psychische problemen, waaronder posttraumatische stressstoornissen en dissociatieve stoornissen. Ook gezondheidsklachten zonder aanwijsbare lichamelijke oorzaak komen voor. Een volwassene die als kind is mishandeld, kan zijn toevlucht zoeken tot verslaving, zelfverwonding en zelfmoord als de herinneringen aan het gezinsverleden ondraaglijk worden.

Ongeveer een derde van de kinderen die mishandeld of verwaarloosd is, mishandelt of verwaarloost als opvoeder later ook zijn/haar eigen kinderen. Er is dus geregeld sprake van intergenerationele overdracht, maar in een ruime meerderheid van de situaties niet. Intergenerationele overdracht vindt minder vaak plaats als het geweld minder bedreigend en minder langdurig was, als het kind de schuld niet bij zichzelf legt, als er minder negatieve life events hebben plaatsgevonden, als de moeder weinig depressieve klachten heeft. In deze situaties is de kans groter dat kinderen zich kunnen herstellen en kindermishandeling niet doorgeven aan hun eigen kinderen.

Gevolgen voor de maatschappij

De onveiligheid die kinderen tijdens hun opvoeding ervaren is een belangrijke oorzaak van gedrag dat de maatschappij als overlast en als bedreiging van de veiligheid ervaart. Verslaving is een van de manieren om de ellendige gevolgen van kindermishandeling in de jeugd te ontvluchten. Die verslaving aan drugs en alcohol brengt overlast voor de omgeving mee. Andere maatschappelijke gevolgen van kindermishandeling zijn de kosten van de behandeling die slachtoffers nodig hebben.

Meer informatie

• Langetermijngevolgen van kindermishandeling op Augeomagazine.nl.
• Steketee, M. (2017). De olifant in de (kinder)kamer. Intergenerationele overdracht van geweld in gezinnen: hoe doorbreken we de cirkel? Utrecht/Rotterdam: Verwey-Jonker Instituut/Erasmus Universiteit.
• Kamphuis, M. (2014). Te vroeg volwassen. Over parentificatie. Amsterdam: Boom Uitgevers.