Samenwerken aan een verklarende analyse in de jeugdbescherming

Samen verklarend analyseren

Samen verklarend analyseren vraagt om een 'pas op de plaats'. Bij besluitvorming maak je gebruik van snel en langzaam denken.

Snel denken doe je op basis van ervaring en eenvoudige beslisregels. Zo maken we dagelijks snelle, haast onbewuste en automatische beslissingen die nauwelijks inspanning kosten. Deze manier van denken gebruiken we veel. Maar die manier is wel gevoelig voor vooroordelen en verkeerde aannames.

Langzaam denken doe je bewust en het kost tijd en denkkracht. Het gaat over logisch en kritisch redeneren bij complexe beslissingen.

Bij besluitvorming maak je gebruik van beide denksystemen. Het maken van een verklarende analyse vraagt om het bewust inzetten van langzaam denken. Je maakt een pas op de plaats om, buiten de alledaagse hectiek, de denkkracht van alle betrokkenen te benutten.  

Hieronder beschrijven we dit proces en hoe je daarin tot een goed doordachte, gedeelde analyse komt.

Wat is een verklarende analyse?

Een verklarende analyse gaat over de tussenstap tussen weten wat er aan de hand is en besluiten over wat er moet gebeuren. Je verklaart samen met het gezin waardoor hun problemen zijn ontstaan. Waardoor ze in stand worden gehouden. En hoe ze met elkaar samenhangen. Je bekijkt welke gunstige en ongunstige invloeden van de omgeving, het gezin en het kind een rol spelen in het ontstaan, voortduren of verzachten van problemen.

Deze kennis gebruik je in de volgende stap; bepalen wat er moet gebeuren. Dat maakt dat dit plan grotere kans van slagen heeft.

Verklarend analyseren is niet nieuw. Het is onderdeel van de hulpverleningscyclus.

'Gedeelde' verklarende analyse

Momenteel wordt gesproken van een 'gedeelde' verklarende analyse. Deze term wordt gebruikt voor het gezamenlijke proces dat je doorloopt. En de tijd die je neemt om zo gezamenlijk mogelijk tot een zo compleet mogelijk beeld van de situatie te komen. Een beeld dat inzicht geeft in onderliggende patronen. En niet alleen de symptomen of het gedrag bij gezinsleden.

Integraal inzicht in onderliggende patronen

In de eerste weken nadat een beschermingsmaatregel is opgelegd, neem je de tijd om verbinding met alle gezinsleden en de sociale omgeving te maken. Van daaruit maak je de zorgen bespreekbaar. En ga je zoveel mogelijk samen met de gezinsleden op onderzoek. Dit om steeds beter te begrijpen wat er aan de hand is.

Verklarend analyseren helpt je bij het verkrijgen van een integraal inzicht in onderliggende patronen op alle leefdomeinen. Het zo gezamenlijk mogelijk doorlopen van dit proces draagt bij aan eigenaarschap en motivatie bij gezinsleden. Zo werk je samen aan duurzamere oplossingen en het vergroten van veiligheid.

Waarom een 'pas op de plaats'?

De hoge werkdruk in de jeugdbescherming en maatschappelijke belangen maken het lastig om een 'pas op de plaats' te maken. Echte en blijvende verandering in een lastige situatie kost tijd. Je herkent vast de drang om in zulke situaties je ongemak weg te nemen. Bijvoorbeeld door een snelle beslissing door te drukken. Meestal leidt dit niet tot een duurzame oplossing. Of een gezamenlijk genomen beslissing.

Grotere kans van slagen

Neem aan het begin van het traject de tijd om hulpvragen, problemen, verklaringen, doelen en plannen op navolgbare wijze in kaart te brengen. Dat verkleint de kans dat je dingen over het hoofd ziet. Ook vergroot het de kans op slagen van het plan. Besluiten zijn voor betrokkenen daardoor navolgbaar. Ook nodigen ze uit tot kritische reflectie en tegenspraak.

Meer inzicht

Ook gaandeweg het traject geeft de analyse de mogelijkheid terug te kijken op de vorige stap, te evalueren en bij te stellen. Je begrijpt in korte cycli steeds beter wat er aan de hand is. En wat er nodig is. Het geeft de mogelijkheid om waar nodig te stoppen met hulp die niet helpt.

Voorspellende waarde

De analyse heeft ook een voorspellende waarde. Je ziet bij wijze van spreken een volgend knelpunt al aankomen. Dat maakt alle betrokkenen proactief; we laten ons niet verrassen, we hebben een plan en al doende leren we meer en stellen we bij.

Waarom maak je de analyse samen met het gezin?

Je zit niet alleen in de auto die voortraast op de snelweg. Sterker nog; als jeugdbeschermer stap je als het ware in om een stukje of soms langdurig mee te rijden met het gezin. De hiervoor beschreven 'pas op de plaats' maakt dat je kunt gaan luisteren en het verhaal snappen. Maar ook om aan te sluiten bij het tempo en de taal van het gezin. Je streeft naar heldere taal zonder oordelen. Idealiter levert het maken van een verklarende analyse dus een gezamenlijk gedragen verhaal op. En ook een verhelderde hulpvraag en doelen gericht op een toekomstperspectief.

Wat als je vastloopt?

In dit proces loop je af en toe ook vast met elkaar. Het zou bijna gek zijn als dit niet gebeurt. Neem dan de tijd om met elkaar daarbij stil te staan. Je gaat als het ware terug naar de tekentafel om met elkaar verder te puzzelen. Dit betekent niet dat iedereen het uiteindelijk met elkaar eens moet zijn. Of dat ouders overtuigd moeten worden van het perspectief van de professional. Het proces zorgt ervoor dat iedereen beschikt over dezelfde informatie. En dat iedereen weet heeft van elkaars perspectief.

Wie begeleidt de verklarende analyse?

Als jeugdbeschermer ben je vaak niet de eerste en de enige die bij het gezin betrokken is. Dat betekent dat een verklarende analyse samen met andere betrokkenen ontstaat. Zorg ervoor dat de dingen niet dubbel gebeuren. En dat je de juiste mensen aan tafel hebt.

Degene die het gezin begeleidt, is ook degene die het verhaal van het gezin kent. En degene die de informatie verzamelt. Betrek een gedragswetenschapper bij het analytische puzzelen. Organiseer tegenspraak door mensen te betrekken die vanuit een heel ander perspectief kijken. Dit kan bijvoorbeeld een professional uit een andere discipline zijn. Maar ook iemand uit het netwerk van het gezin. Of iemand met ervaringsdeskundigheid. Lees hier hoe je tegenspraak organiseert.

Je kijkt altijd met een brede blik naar het gezin en haar omgeving. Het is dus goed denkbaar dat in de analyse duidelijk wordt dat specifieke deskundigheid nodig is op het gebied van bijvoorbeeld diagnostiek, huisvesting, financiën of volwassenen-ggz.