Soorten onderzoek naar kosteneffectiviteit

Economische analyses voor beleid

Beleidsmakers willen graag alle maatschappelijke kosten en baten van interventies in beeld krijgen, verdeeld over wie de kosten krijgt en wie de baten, uitgedrukt in euro's. Een maatschappelijke kosten-batenanalyse (mkba) biedt dat overzicht. Een mkba uitvoeren is echter een intensieve, tijdrovende klus. Daarom wordt er vaak uitgeweken naar een 'light' versie: de Social Return on Investment of de maatschappelijke businesscase. Dit zijn methoden die wel inzicht geven in de doelmatigheid en economische levensvatbaarheid van een interventie, maar niet in de totale kosten en baten. Bovendien zijn een Social Return on Investment en een maatschappelijk businesscase regelmatig gebaseerd op een opgave van de kosten en een schatting van de effecten die worden geleverd door belanghebbenden.

Maatschappelijke kosten-batenanalyse (mkba)

Wat is een mkba?

Een mkba is een maatschappelijke kosten-batenanalyse. Het is een economische evaluatie van alle maatschappelijke kosten en baten van een beleidsmaatregel. Hierin zie je het totaalsaldo van de kosten en de baten. Je ziet ook wie de kosten betaalt en wie de baten krijgt. Dit wordt uitgedrukt in euro's.

Waarom is een mkba handig?

Afgelopen jaren zijn de kosten van het sociaal domein in bijna elke gemeente gestegen. Lang niet altijd is duidelijk of het geld goed is ingezet om de belangrijkste jeugdproblemen op te lossen. Met een maatschappelijke kosten-batenanalyse onderzoek je of de opbrengsten van een aanpak opwegen tegen de kosten.

Hoe zet je een mkba goed in?

Een mkba wordt vaak ingezet bij gemeenten als onderbouwing of als evaluatie van beleid. Een mkba is vaak lastig om te interpreteren en de kwaliteit van de onderzoeken heeft invloed op de bewijskracht. De Kwaliteitsmeter MKBA kan helpen om de kwaliteit van een mkba te onderzoeken en de uitkomsten te interpreteren.

Bij elk onderdeel zie je welke factoren een rol spelen bij het opzetten van nieuwe mkba's en het interpreteren van bestaande mkba's.

Maatschappelijke businesscase (mbc)

Een maatschappelijke businesscase (mbc) is een gestructureerde afweging van de kosten en baten van een innovatie, zonder de innovatie te vergelijken met een andere interventie of met de gebruikelijke zorg. Een maatschappelijke businesscase brengt in feite de levensvatbaarheid en de maatschappelijke relevantie van een nieuw project in kaart.
Een mbc kan een goede voorbereiding zijn voor een diepgravender economische evaluatie: een kosteneffectiviteitsanalyse of een kostenutiliteitsanalyse (zie de uitleg hieronder). Voor een mbc worden al veel gegevens verzameld over relevante kostenposten en mogelijke effecten. Een mbc is vaak laagdrempeliger dan een kosteneffectiviteitsanalyse, een kostenutiliteitsanalyse of een maatschappelijke kosten-batenanalyse. Een mbc kan helpen om sleutelfiguren enthousiast én actiebereid te krijgen voor een innovatie. Bovendien kunnen de gegevens die zijn verzameld voor de mbc later ook gebruikt worden voor een mkba.

Social Return on Investment (SROI)

Social Return on Investment (SROI) is een methode om een maatschappelijke businesscase uit te werken. Met een SROI kunnen  organisaties het maatschappelijk rendement van een innovatie in kaart brengen. Uitgangspunt is het betreffende probleem en de toegevoegde waarde van het project voor dat probleem. Naar alternatieve aanpakken wordt niet gekeken. Ook wordt er niet of nauwelijks gekeken naar onbedoelde effecten van het project of naar effecten voor andere partijen. Tot slot zijn het de belanghebbenden zelf die een waarde in geld toekennen aan de impact van het project. Het risico bestaat dat zij de impact te positief inschatten.

Economische evaluatie

Een economische evaluatie vergelijkt minimaal één groep die een nieuwe interventie krijgt met een controlegroep die deze interventie niet krijgt.
Een economische evaluatie heeft twee kenmerken: zowel de kosten als de effecten worden onderzocht, en er worden minimaal twee opties met elkaar vergeleken.
Er zijn twee soorten economische evaluaties: de kosteneffectiviteitsanalyse en de kostenutiliteitsanalyse.

Kosteneffectiviteitsanalyse (kea)

Een kosteneffectiviteitsanalyse (kea) vergelijkt de kosten en het probleemspecifieke effect van twee of meer interventies voor hetzelfde probleem. Een probleemspecifiek effect van bijvoorbeeld een interventie tegen schooluitval is de afname van het aantal voortijdig schoolverlaters.

Kostenutiliteitsanalyse (kua)

Ook een kostenutiliteitsanalyse (kua) vergelijkt twee of meer interventies. Daarbij gaat het om de kosten en het effect op de algemene kwaliteit van leven. Die kwaliteit van leven wordt uitgedrukt in een standaardmaat: het voor kwaliteit van leven gecorrigeerde levensjaar (Quality Adjusted Life Year, QALY). Deze standaardmaat maakt het mogelijk om interventies voor verschillende problemen tegen elkaar af te wegen.