Hoe weet ik of mijn beleid kosteneffectief is?

Onderzoek naar kosteneffectiviteit

Onderzoek naar de kosteneffectiviteit van een interventie wordt ook wel een economische evaluatie genoemd. Daarvoor bestaan meerdere manieren, maar in de kern doen ze allemaal hetzelfde: de kosten en effecten van een interventie vergelijken met de kosten en effecten van een andere interventie of van het huidige beleid.

Als beleidsprofessional kun je zelf een economische evaluatie van een interventie uitvoeren. Je kunt ook kijken naar onderzoeken die al gedaan zijn naar de betreffende interventie. Let wel: niet alle uitkomsten kun je een-op-een vertalen naar jouw context. Veel economische evaluaties richten zich op een specifieke situatie. Vooral met studies in het buitenland moet je rekening houden dat stelsels veel met elkaar kunnen verschillen. 

Wanneer is beleid kosteneffectief?

Kosteneffectiviteit bestaat uit twee aspecten: kosten en effecten. De combinatie van die twee kan tot drie verschillende uitkomsten leiden:

• Niet kosteneffectief: hogere kosten en minder effect
• Kosteneffectiviteit nader bepalen: hogere kosten en meer effect of lagere kosten en minder effect
• Wel kosteneffectief: lagere kosten en meer effect

In de situatie dat de kosteneffectiviteit nog nader te bepalen is, kijk je naar hoeveel kosten je het effect waard vindt. Voor een beleidsmaker bij een gemeente is dan de vraag: hoeveel geld vindt de samenleving het waard om de problematiek op te lossen?

Verschillen tussen methoden

Er zijn meerdere methoden om een interventie economisch te evalueren. Ze verschillen in drie aspecten: uitkomstmaat, perspectief en sterkte van het bewijs.

Welke uitkomstmaat wordt gebruikt?

De effecten van een interventie kun je op verschillende manieren meten. Zo kun je de effecten beschrijven in termen van de afname van problematiek, zoals angstklachten of probleemgedrag. Je kunt ook kijken naar wat een interventie oplevert in termen van kwaliteit van leven, of bijvoorbeeld plezier in de opvoeding.

Soms worden er in een onderzoek verschillende uitkomstmaten tegelijk bekeken. Dan worden ze vaak in geld uitgedrukt. Hoeveel geld vind je deze hogere kwaliteit van leven waard? Door de effecten uit te drukken in geld kun je een breder scala aan maatschappelijke effecten van een interventie meenemen. Denk bijvoorbeeld aan een hogere participatie aan onderwijs, meer arbeidsparticipatie of minder inzet van zorg.

Welk perspectief wordt gebruikt?

De onderliggende vraag bij elke economische evaluatie is: voor wie is de interventie kosteneffectief? Je kunt kijken vanuit het perspectief van het kind, de jongere of de ouders of andere opvoeders. Dan onderzoek je wat de interventie kost in vergelijking met wat de interventie voor dit gezin oplevert, bijvoorbeeld afgenomen problemen en toegenomen kwaliteit van leven.

Je kunt ook onderzoeken wat een interventie betekent in termen van kosten en opbrengsten voor de gemeente of organisatie die de interventie uitvoert. Kunnen door deze interventie behandelingen goedkoper worden gedaan? Is er een snellere doorstroom van cliënten? Kunnen we meer mensen helpen met hetzelfde geld?

Ten slotte kun je kijken naar de effecten voor de maatschappij. Dan weeg je ook mee dat er bijvoorbeeld minder kosten zijn door vandalisme. Of dat kinderen die nu deelnemen aan een bepaalde interventie later beter meedoen op de arbeidsmarkt.

Hoe sterk is de onderbouwing van het onderzoek?

Een onderzoek naar kosteneffectiviteit kan meer of minder grondig worden uitgevoerd. Dat hangt af van de beschikbaarheid van geld en tijd. Daarbij geldt ook: hoe beter de onderbouwing, hoe betrouwbaarder de uitkomsten.

Vaak wordt gewerkt met een maatschappelijke businesscase, waarin de effecten en kosten van een aantal casussen worden geëxtrapoleerd naar een brede invoering van een interventie. Deze manier is snel en goedkoop, maar minder betrouwbaar dan een studie die gebaseerd is op wetenschappelijk onderzoek naar de effecten en kosten.

Meer informatie over de verschillende methoden voor economische evaluaties vind je bij Soorten onderzoek naar kosteneffectiviteit. Of lees hoofdstuk 2 van de Werkwijzer voor kosten-batenanalyse in het sociale domein (SEO Economisch Onderzoek).

Maatschappelijke kosten-batenanalyse

Een veelgebruikte economische evaluatie in beleidsomgevingen is de maatschappelijke kosten-batenanalyse (mkba). Dit is een evaluatie van alle maatschappelijke kosten en baten van een beleidsmaatregel. Hierin wordt zichtbaar wat het totaalsaldo van de kosten en de baten is, wie de kosten betaalt en wie de baten krijgt. Dit wordt uitgedrukt in euro's.

De gemeente Rotterdam wilde bijvoorbeeld weten wat de effecten zouden zijn als een deel van het bedrag dat geïnvesteerd wordt in preventie voortaan ingezet wordt voor bewezen preventieve interventies. Hiervoor werd een maatschappelijke kosten-batenanalyse uitgevoerd. Uit dit onderzoek bleek dat de nieuwe aanpak zowel voor de maatschappij als geheel een positief effect zal hebben, als voor de kosten voor de gemeente. Je kunt het rapport 'Effectieve preventie Rotterdam Business case en Maatschappelijke kostenbatenanalyse 2020-2023' opvragen door te mailen naar jeugd@rotterdam.nl.

Wil je zelf een maatschappelijke kosten-batenanalyse uitvoeren? Download dan de Algemene leidraad voor maatschappelijke kosten-batenanalyse van het Centraal Planbureau en het Planbureau voor de Leefomgeving of de Werkwijzer voor kosten-batenanalyse in het sociale domein.

Wil je een maatschappelijke kosten-batenanalyse beoordelen op betrouwbaarheid? Gebruik dan de Kwaliteitsmeter MKBA van het Nederlands Jeugdinstituut.

Meer informatie

Potentie van preventieDe waarde van de pedagogische basisOnderzoek naar kosteneffectieve interventies in de jeugdzorgWerkwijzer voor kosten-batenanalyse in het sociale domein