Slavernijverleden, koloniaal verleden en identiteitsontwikkeling

Gezamenlijke geschiedenis als gezamenlijke identiteit

Je culturele identiteit wordt onder andere gevormd door het verhaal dat je met anderen deelt over de samenleving en haar geschiedenis. Daarom raadt het Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden aan het slavernijverleden en het koloniale verleden uiteindelijk te gaan zien als deel van de gezamenlijke nationale geschiedenis. Identificatie met de nationale geschiedenis bepaalt ook hoe mensen hun burgerschap invullen.

Collectief geheugen

De geschiedenis die we allemaal kennen, noemen we ook wel 'het collectief geheugen'. Dat geheugen is selectief. De perspectieven die we niet op school leren of in de media tegenkomen, maken er geen deel van uit. Zo is het perspectief van mensen die in slavernij werden gehouden en hun nakomelingen tot nu toe onderbelicht.

Wel hoort het positieve perspectief van Nederland als succesvol handelsland tot dat collectieve geheugen. Denk aan termen als 'de Gouden Eeuw' en 'de VOC-mentaliteit'. Op deze manier werkt dit collectieve geheugen door in de normen en waarden in onze huidige samenleving. Omdat het slavernijverleden en het koloniale verleden nog niet tot het gedeelde verleden behoren, ontstaan er ook verschillen in normen en waarden. Voorbeelden daarvan zijn:

Vechten voor je vrijheid

Voor veel mensen is vrijheid een belangrijke waarde. Dat geldt vooral voor groepen die te maken hebben gehad met onderdrukking. Daarom worden op 4 mei en op 1 juli, Keti Koti, de mensen herdacht die in het verleden offers hebben gebracht voor onze vrijheid.

Respect voor de medemens

Tijdens de slavernij en het kolonialisme ontbrak respect voor de medemens en onderlinge gelijkwaardigheid. Het aanbieden van excuses na deze schendingen van de menselijkheid is een expliciete uiting van respect voor de ander. Bovendien geven excuses uitdrukking aan hoe we onze eigen identiteit zien. Met dit gedrag uit het verleden willen wij ons in het heden en in de toekomst niet identificeren.

Trots op wie je bent en waar je vandaan komt

Wanneer een groep te maken krijgt met discriminatie kan de positieve sociale identiteit van die groep beschadigd worden. De boodschap is dan dat deze groep minder waard is dan andere groepen. Trots wordt dan een belangrijke waarde. Daardoor bevestig je dat je met jouw achtergrond evenveel waard bent als anderen.

Een voorbeeld daarvan zie je bij de marrons, de in slavernij gehouden mensen die zijn ontsnapt:

Sociale identiteit in de huidige samenleving

Je sociale identiteit is een belangrijk onderdeel van wie je bent. Die geeft aan bij welke groepen je hoort en wilt horen. Volgens de sociale identiteitstheorie verloopt sociale identiteitsvorming in drie fasen:

1. Categoriseren: ontdekken welke groepen er zijn, bijvoorbeeld wat betreft beroep, afkomst, hobby's of woonplaats
2. Identificeren: uitzoeken bij welke sociale groepen je hoort
3. Vergelijken: bepalen welke groep beter of leuker is en waar je bij wilt horen

Mensen willen graag een positieve identiteit hebben en positief denken over zichzelf en de groepen waar ze bij horen. Het is vervelend om te merken dat anderen in de samenleving negatief denken over jou en de groepen waar jij bij hoort. Volgens de sociale identiteitstheorie gaan mensen daar verschillend mee om:  

• Wisselen van groep: bijvoorbeeld door te verhuizen of ander werk te zoeken. Dat helpt lang niet altijd, want je afkomst, seksuele oriëntatie of beperking kun je niet veranderen.
• Veranderen met wie je je vergelijkt: zoeken naar andere punten om jezelf mee te vergelijken als je niet van groep kunt veranderen. Je kunt bijvoorbeeld denken: 'ik haal misschien geen hoge cijfers op school, maar ik ben wel heel goed in muziek maken.'
• De vergelijking uitdagen: ter discussie stellen dat mensen uit een andere groep mooier of slimmer zijn. Een voorbeeld is de slogan 'black is beautiful' die de strijd aangaat met witte schoonheidsidealen zoals steil haar.

Daarnaast is het voor de vorming van je sociale identiteit ook van belang hoe de samenleving reageert en zich wel of niet aanpast. Daarom is de reactie van de regering, met de gemaakte excuses en het vervolg hierop, ook van belang voor de ontwikkeling van het collectief geheugen en op de sociale identiteitsvorming van alle kinderen.

Meer informatie

Hoe werkt het slavernijverleden door in het heden? (NPO Kennis)Puber | Ontwikkeling identiteit: eigen waarden en normen