Hoe slavernijverleden doorwerkt in het heden

De gevolgen van slavernij

Nederland heeft 150 jaar geleden de slavernij gefaseerd afgeschaft. Maar tot op de dag van vandaag werken de gevolgen door van de eeuwenlange ontmenselijking en vernedering in de vorm van intergenerationeel trauma, geïnternaliseerd racisme, de mythe van witte superioriteit en de constante stress van alledaags racisme. De ongelijke machtsverhoudingen tussen mensen van kleur en witte mensen zijn niet ineens verdwenen. Nog steeds krijgen veel mensen van kleur te maken met vooroordelen en racisme.

Institutioneel racisme

Racisme zit niet alleen in het bewuste gedrag van mensen. In de loop van de tijd is het ook in onze samenleving met haar instanties, regels en gewoontes geslopen. Dat noemen we 'institutioneel racisme'. Dat is bijvoorbeeld te vinden op de arbeidsmarkt, in het onderwijs of bij de politie. Institutioneel racisme werkt niet alleen door in Nederland, maar ook in de landen waar slavernij heeft plaatsgevonden. Met ook daar gevolgen voor het zelfbeeld van mensen en voor gezins- en organisatiestructuren.

Te weinig erkenning

In de beschrijvingen van het slavernijverleden zijn de perspectieven van de betrokken gemeenschappen en hun nakomelingen onderbelicht gebleven. We zien het slavernijverleden en het koloniale verleden van Nederland bijvoorbeeld nog weinig terug als onderwerp in de geschiedenisles op school, in de media of in musea. Wat de slavernij en het kolonialisme hebben betekend voor de welvaart en cultuur van het huidige Nederland krijgt nauwelijks aandacht. Ook de gevolgen voor de mensen die in slavernij werden gehouden en hun nakomelingen in de voormalige koloniën blijven onderbelicht.  

Hoe we het slavernijverleden herdenken

De sporen van het Nederlandse slavernijverleden en het koloniale verleden zijn nog steeds aanwezig in familieverhalen, herdenkingen, beelden en monumenten. Door deze verhalen, herdenkingsrituelen en herinneringsplaatsen wordt het slavernijverleden onderdeel van onze culturele identiteit. En soms geven ze betekenis aan verhalen die onzichtbaar of verzwegen zijn.

Een beter begrip van de geschiedenis kan alleen groeien als de samenleving daarover beter wordt geïnformeerd. Dan gaat het niet om alleen docenten en educatiemedewerkers in musea, maar ook om journalisten en politici. En het gaat niet alleen om meer kennis van de misstanden en het onrecht van slavernij en kolonialisme, maar ook om aandacht voor de doorwerking daarvan. Op individueel niveau, maar vooral ook in de samenleving.

Meerdere stemmen laten horen

Mensen kijken vanuit uiteenlopende perspectieven naar het slavernijverleden en het koloniale verleden. Dat heeft te maken met culturele, geografische, historische, demografische en sociale verschillen. Door historische gebeurtenissen vanuit verschillende kanten te bekijken wordt het mogelijk om elkaar beter te begrijpen. Dit wordt ook wel 'multi-perspectiviteit' genoemd.

In Nederland zijn verschillende gemeenschappen die in hun familiegeschiedenis te maken hebben gehad met slavernij, kolonialisme en migratie. Het gaat in ieder geval om Surinamers, Antillianen, Indische Nederlanders, Molukkers, Papoea's, Chinezen uit Indonesië en hun nakomelingen. Al hun stemmen zijn belangrijk voor het beter begrijpen van de geschiedenis en het heden. Het luisteren naar deze meerstemmigheid geeft ook ruimte voor nieuwe vragen en behoeften van jongere generaties.

Naar een gezamenlijke toekomst

De geschiedenis van de slavernij raakt niet alleen de nakomelingen van mensen die in slavernij werden gehouden. Het slavernijverleden raakt alle Nederlanders. Bewustwording en erover praten, ook met kinderen en jongeren, helpt bij het werken aan een gezamenlijke toekomst.

Je kunt dit gesprek beginnen door elkaar vragen te stellen als:  

• Hoe gaan we hier nu mee om?
• Wat is jouw slavernijverleden en wat is dat van mij?
• Wat is racisme?

Je kunt met elkaar bespreken hoe het slavernijverleden nu nog voelbaar is door ongelijkheid. Hoe meer mensen daarover met elkaar praten, hoe makkelijker het gaat.

Meer informatie

• Boek: Anton de Kom: Wij slaven van Suriname
• Boek: Philomena Essed: Alledaags racisme
• Boek: Gloria Wekker: Witte onschuld
• Verzwegen geschiedenis, verhalen die niet verteld worden op school van De Correspondent, Black Archives en FunX