Vrije tijd en de ontwikkeling

Het belang voor verschillende ontwikkelingsgebieden

De vrije tijd wordt vaak gezien als de derde opvoedomgeving, naast de thuisomgeving en de schoolomgeving. Kinderen en jongeren kunnen grotendeels zelf kiezen in welke omgeving ze hun vrije tijd willen doorbrengen. Ze kunnen bijvoorbeeld kiezen voor georganiseerde vrijetijdsvoorzieningen, zoals een sportvereniging of muziekschool. Wanneer zij hun vrije tijd met hun eigen activiteiten invullen, noemen we dat ongeorganiseerde vrije tijd.

Vrijetijdsbesteding speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van kinderen en jongeren. Op deze pagina bespreken we voor een aantal ontwikkelingsgebieden het belang van vrijetijdsbesteding.

Sociaal

Bij georganiseerde vrijetijdsbesteding ontmoeten kinderen vaak leeftijdsgenoten en volwassenen met dezelfde interesses als zij. Ze maken er nieuwe vrienden en leren er samenwerken.

Kinderen leren er vaak nieuwe dingen, ontdekken waar ze goed in zijn en krijgen meer zelfvertrouwen. Binnen de vrijetijdsvoorziening krijgen kinderen ook de kans om zich de geldende normen, waarden en regels van de vereniging, organisatie of maatschappij meer eigen te maken.

Vrijetijdsbesteding biedt ook mogelijkheden om sociale banden op te bouwen en te versterken. Dat geldt zowel voor kinderen en jongeren onderling, als voor ouder en kind, als voor het kind en een team of vereniging. Deze sociale binding met andere kinderen, maar ook met volwassenen, is een belangrijke beschermende factor in het opgroeien van kinderen en jongeren. Die vormt een buffer tegen de invloed van risicofactoren. Door sociale binding kunnen kinderen en jongeren ook steun ervaren van hun leeftijdsgenoten of belangrijke volwassenen, wat vervolgens ook weer een positieve invloed heeft.

Emotioneel

Uit onderzoek weten we dat verschillende vormen van vrijetijdsbesteding invloed kunnen hebben op het emotionele welbevinden van kinderen en jongeren. Zo blijkt bijvoorbeeld dat sporten kan zorgen voor meer zelfvertrouwen, minder depressieve symptomen en meer vertrouwen in het eigen kunnen. Tegelijkertijd weten we dat competitie en fanatisme binnen bijvoorbeeld een sport of andere vrijetijdsvoorziening kunnen leiden tot prestatiedruk, wat juist weer negatievere gevolgen kan hebben.

Ook de omgeving waarin kinderen of jongeren hun vrije tijd doorbrengen kan invloed hebben op hun welbevinden. Zo blijkt uit verschillende onderzoeken dat 'green time', oftewel vrije tijd doorbrengen in de natuur, gunstig is voor hun psychisch welzijn.

Fysieke gezondheid en brein

Onderzoeken onder kinderen en volwassenen laten zien wat de meerwaarde van bewegen is voor hun fysieke gezondheid én voor hun brein. Bewegen laat bijvoorbeeld positieve effecten zien op de schoolprestaties, de concentratie en het werkgeheugen. Hoe vroeger je in het leven aanleert om te sporten en bewegen, hoe langer je er profijt van kunt hebben. Dat geldt zowel op mentaal als op fysiek vlak.

Buiten zijn is ook belangrijk voor de lichamelijke gezondheid. Voldoende beweging, gezonde lucht en natuurlijk zonlicht dragen bij aan een gezond slaapritme.

Intellectueel

De schoolomgeving speelt uiteraard een belangrijke rol in de intellectuele ontwikkeling van kinderen en jongeren. Maar ook vrijetijdsbesteding en bijvoorbeeld naschoolse activiteiten kunnen daar invloed op hebben. In omgevingen die bijvoorbeeld minder gestructureerd zijn dan de schoolomgeving komen kinderen en jongeren voor andere uitdagingen te staan en doen ze nieuwe ervaringen op.

Uit verschillende onderzoeken blijkt daarnaast dat deelname aan georganiseerde vrijetijdsbesteding onder meer kan bijdragen aan betere schoolprestaties, meer verbondenheid met school en ook aan het leren van niet-cognitieve vaardigheden.

Persoonlijke ontwikkeling en zingeving

Ook voor de identiteitsontwikkeling van kinderen en jongeren is vrijetijdsbesteding belangrijk. Het biedt adolescenten bijvoorbeeld de kans om zichzelf te ontdekken. Vrijetijdsactiviteiten waarin kinderen en jongeren kennis of vaardigheden ontwikkelen, kunnen hun zelfvertrouwen vergroten. Daarmee is dit een belangrijk onderdeel van hun identiteitsontwikkeling.

Preventie en veerkracht

Een bekend voorbeeld waarin de waardevolle rol van vrijetijdsbesteding naar voren komt, is het programma Opgroeien in een Kansrijke Omgeving (OKO). Volgens deze aanpak, die in IJsland succesvol wordt ingezet om middelengebruik onder jongeren te voorkomen, is zinvolle vrijetijdsbesteding een belangrijke beschermende factor. Op de pagina Opgroeien in een kansrijke omgeving lees je meer over het IJslands preventiemodel.

Onderzoeken laten daarnaast zien dat hobby's en andere buitenschoolse activiteiten een belangrijke invloed hebben op de veerkracht van kinderen en jongeren. Ze kunnen voor een positiever zelfbeeld zorgen, en kinderen kunnen er troost en steun in vinden.