De rol van de gemeente bij de opvang van vluchtelingen

Hulp en zorg in de eerste weken van de opvang

Gevluchte kinderen en jongeren zijn niet anders dan andere kinderen en jongeren. De kans bestaat dat vluchtelingen trauma's hebben, maar het is beter om niet te snel de aandacht te richten op het traumatische verleden en alles wat daarbij komt kijken. Traumabehandeling vanuit de Jeugdwet is in de eerste weken na de komst in Nederland nog niet aan de orde.

In veel gevallen is ook geen andere psychische hulp nodig. Gemeenten kunnen het gevoel hebben dat het nodig is om traumazorg in te richten voor de korte termijn. Echter hoeft er niet direct ingezet te worden op traumazorg. Het is van belang om de eerste weken de psychologische impact van de gebeurtenis actief te volgen en iemand goed in de gaten te houden. Niet direct doorverwijzen, maar wel blijven observeren. Met andere woorden: 'watchful waiting' toepassen. Angst of somberheid zijn normaal voor recent gevluchte kinderen. We weten uit onderzoek dat het grootste gedeelte van de vluchtelingenkinderen, 80 tot 90 procent, zelf terugveert. Het is vooral belangrijk dat de focus ligt op het normale opgroeien. Dit creëert stabiliteit, rust en veiligheid.

Contact, ontspanning en meedoen aan gewone dagelijkse activiteiten draagt bij aan veiligheid, welbevinden en veerkracht van vluchtelingen. Hiervoor is het vinden van zinvolle dagbesteding en het creëren van een vaste dagstructuur belangrijk.

Basis op orde

Het is belangrijk de focus te leggen op het in orde brengen van basisvoorzieningen voor kinderen en jongeren zoals onderwijs, jeugdgezondheidszorg en vrijetijdsbesteding. Veel verenigingen en organisaties zetten zich op dit moment in voor vluchtelingen. Als gemeente kun je een beroep doen op 'de pedagogische basis' om kinderen en jongeren op te nemen, bijvoorbeeld via de scouting of sport-, dans-, muziek- en andere verenigingen.

Benut lokale of regionale sportakkoorden om tot afspraken te komen over de inzet van buurtsportcoaches. Via het Jeugdfonds Sport & Cultuur kunnen maatschappelijke organisaties extra financiering aanvragen voor activiteiten die ze specifiek voor vluchtelingen organiseren.

Inzet van maatjes

Maatjes zijn betrokken vrijwilligers die tijdelijk het leven van een ander verrijken. Onder Maatjesprojecten vallen alle initiatieven waarbij een vrijwilliger als coach, mentor of maatje een-op-een wordt gekoppeld aan iemand die even wat extra aandacht, ondersteuning of begeleiding nodig heeft.

Voor gevluchte kinderen, jongeren en gezinnen kan het hebben van een maatje bijdragen aan het opbouwen van informele steunnetwerken. Iets doen geeft grip.

Leerplicht

Gevluchte kinderen en jongeren vallen ook onder de leerplicht. Als zij drie maanden in Nederland zijn, moeten zij vanaf hun vijfde verjaardag tot aan hun zestiende naar school. Gemeenten moeten zorgen dat zij naar school kunnen. De kwalificatieplicht voor jongeren van 16 en 17 jaar geldt ook voor vluchtelingen: wanneer zij nog geen diploma op mbo2-niveau hebben, moeten zij een opleiding volgen.

Jeugdgezondheidszorg

De GGD en instellingen voor jeugdgezondheidszorg zijn verantwoordelijk voor de zorg van vluchtelingen en asielzoekers tussen 0 en 19 jaar. Deze groep heeft, onder andere door hun vluchtverleden, vaker een groter gezondheidsrisico dan andere kinderen en jongeren. Het is daarom belangrijk om snel zicht te krijgen op het kind of de jongere en passende zorg te bieden indien dit nodig is.

Voor kinderen en jongeren met lichamelijke problemen, ziektes, handicaps of stoornissen is het belangrijk dat de screening van de JGZ zo snel mogelijk plaatsvindt. De jeugdverpleegkundige houdt daarvoor een intake waarbij een medisch onderzoek wordt uitgevoerd, de vaccinatiestatus wordt gecontroleerd en een analyse van beschermende factoren en risicofactoren wordt gemaakt. Lees ook de oplegger voor de handreiking Intake JGZ statushouderskinderen via Ajnjeugdartsen.nl.

Gevluchte kinderen en jongeren hebben diverse malen contact met deze instellingen tijdens:

• de verpleegkundige intake
• het medisch onderzoek, inclusief het opstellen van het vaccinatieplan volgens het Rijksvaccinatieprogramma (RVP). Lees de veelgestelde vragen rondom het RVP in Peuters in de asielopvang.
• de periodieke gezondheidsonderzoeken
• extra contactmomenten op indicatie in verband met de gezondheidsrisico's

Als angst en somberheid lange tijd aanhouden en de klachten het functioneren van het kind belemmeren, is het nodig om hulp in te schakelen. Daarom is het belangrijk dat professionals goed blijven observeren en letten op signalen die wijzen op psychische problemen. Hier lees je meer over op Kenniscentrum-kjp.nl.

Vrijwilligersorganisaties

Als gemeente kun je een faciliterende en stimulerende rol vervullen om de opvang van vluchtelingen in goede banen te leiden door:

• het lokale verenigingsleven zelf op te zoeken.
• verenigingen te vragen of ze willen en kunnen bijdragen aan de opvang.
• organisaties te vragen tegen welke knelpunten ze aanlopen en deze helpen oplossen of verminderen.
• actieve vrijwilligers te bedanken.

Jeugdhulp

Alle kinderen in Nederland hebben volgens de Jeugdwet recht op zorg, hulp en bescherming. Dat geldt dus ook voor vluchtelingenkinderen, ongeacht hun verblijfsstatus. Een gemeente moet voor de kinderen van vluchtelingen dezelfde voorzieningen bieden op het gebied van onderwijs, begeleiding en hulp als voor andere kinderen.

Armoedebestrijding

Voorkom armoede bij vluchtelingen. Gezinnen die gevlucht zijn, hebben vaak niets meer.  Een kind of jongere met geldzorgen loopt meer risico om op latere leeftijd in een vergelijkbare situatie terecht te komen. Bekijk het onderwerp Armoede voor het formuleren van een kindgericht armoedebeleid.

Factsheets en handreikingen

• Pharos heeft een overzicht gemaakt van preventieve interventies voor het versterken van de preventie gezondheid en veerkracht van vluchtelingen.
• Sardes en Sociaal Werk Nederland hebben een handreiking Peuters in de asielopvang naar de peuterspeelzaal voor gemeenten gemaakt. Hoe zet je zo'n aanbod op als gemeente en kinderopvangorganisatie? Wie is waarvoor verantwoordelijk? Wie betaalt wat?
• Pharos: aanbod ondersteuning gemeenten in zorg aan vluchtelingen
• Factsheet jeugdhulp, algemene informatie over de (toegang tot) jeugdhulp voor asielzoekerskinderen en amv
• Overzicht van preventieve interventies die een gemeente kan inzetten om de psychische gezondheid en veerkracht van statushouders te versterken.

Trainingen en opleidingen

Voor trainingen en opleidingen kun je terecht bij stichting Augeo.

Meer informatie

• Vluchtelingen van Kennisplatform Inclusief Samenleven
• Jeugd-ggz voor vluchtelingenkinderen van Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie