Hoe zorg ik voor een veilig klimaat in een groep?

Bijdragen aan positieve sfeer

Een positieve sfeer in de groep kenmerkt zich door een aantal onderdelen. Kinderen en jongeren voelen zich welkom, zijn er met plezier, durven hun grenzen aan te geven, gaan positief met elkaar om en kunnen samen conflicten oplossen. Jij kunt daar op de volgende manieren een bijdrage aan leveren: 

Geef het goede voorbeeld

Ga met respect met anderen om, neem kinderen en jongeren serieus en geef hun de ruimte om zichzelf te zijn. Durf zelf ook vragen te stellen en je wensen en grenzen aan te geven. Laat een kind blijken dat jij over een grens gaat? Neem dat serieus en benadruk dat het kind eigenaar is van zijn eigen wensen en grenzen. Of is er binnen jouw groep een kind of jongere die te maken krijgt met grensoverschrijdend gedrag? Let er dan op dat de verantwoordelijkheid van wat er is gebeurd, niet door jou of door de groep bij het slachtoffer wordt gelegd (victim blaming). Gebeurde het grensoverschrijdend gedrag door een ander kind of jongere uit de groep? Benoem het grensoverschrijdende gedrag en vooral: ga het gesprek aan over hoe het dan wél kan.

Voer het gesprek over seksualiteit en grenzen

Seksuele ontwikkeling wordt vaak pas besproken als er iets is gebeurd in de groep of in de actualiteit. Maar het is altijd van belang om kinderen en jongeren te ondersteunen bij een gezonde, positieve seksuele ontwikkeling én het maken van gezonde en verantwoorde keuzes. Praat erover, zeg dat ze vragen mogen stellen, en vertel dat het normaal is dat je als kind of jongere nog niet alles weet.

Lees meer over de seksuele ontwikkeling op de pagina's over seksualiteit en gender

Lees meer over hoe je praat over seksualiteit en grenzen op de pagina Hoe bespreek ik seksualiteit en grenzen?

Heb oog voor de groepsdynamiek

Kijk wat er gebeurt en hoe de kinderen en jongeren op elkaar reageren. Verplaats je in het perspectief van het kind of de jongere en houd daar rekening mee in je handelen. Voor de groepsdynamiek zijn alle kinderen of jongeren in de groep verantwoordelijk, ook de omstanders die niet direct betrokken zijn bij het ongewenste gedrag. Bedoelt het ene kind het als een grapje, maar gaat het over de grenzen van het andere kind heen? Als andere kinderen het gedrag aanmoedigen door te lachen, voelt het kind zich misschien niet veilig genoeg om grenzen aan te geven. Laat aan de groep merken wat je ziet gebeuren en praat met ze over gezamenlijke verantwoordelijkheid en over het verschil tussen wat je bedoelt en hoe het overkomt.

Let in de groepsdynamiek ook op signalen van victim blaming: de beschuldiging van het slachtoffer. Vanuit angst om zelf slachtoffer te worden van grensoverschrijdend gedrag zijn mensen geneigd om redenen te bedenken waarom hen dat niet zal overkomen en een ander wel. Merk je dat victim blaming plaatsvindt? Bespreek dan in de groep waar dat vandaan komt, waarom het niet klopt en hoe je ermee kunt omgaan. Stel je zorgzaam en begripvol op tegenover het slachtoffer en maak duidelijk dat het gedrag van de pleger niet wordt geaccepteerd.

Lees meer over victim blaming.

Stel duidelijke gedragsregels op

Onduidelijke regels en richtlijnen zijn risicofactoren voor ongewenst gedrag. Stel dus duidelijke regels op, het liefst samen met de groep. Maak de visie op het groepsklimaat zichtbaar en moedig iedereen zo aan om zich uit te spreken als ze iets zien wat niet klopt. Als je de regels met elkaar opstelt voelt de groep zich ook eerder gezamenlijk verantwoordelijk om zich aan de regels te houden en elkaar daarop aan te spreken.  

Bekijk bijvoorbeeld het voorlichtingsfilmpje over online grensoverschrijdend gedrag en de reactie van de groep erop.

Maak problemen bespreekbaar

Benoem wat je ziet in de omgang en maak problemen bespreekbaar. Praat over gevoelens en bedoelingen zodat kinderen inzicht krijgen in elkaar. Wanneer er een grap gemaakt wordt over een kind, vraag dan bijvoorbeeld hoe het kind dat ervaart, en spreek daar ook de grappenmakers op aan. Zie je dat er in de groep iets gebeurt waardoor een of meerdere kinderen zich onveilig voelen? Spreek de hele groep aan op hun verantwoordelijkheid naar elkaar toe. Een veilig klimaat wordt gemaakt door de hele groep, niet alleen door hoe pesters of plegers en slachtoffers met elkaar omgaan.

Merk je bijvoorbeeld dat er in de groep sprake is van victim blaming? Dat kinderen bijvoorbeeld zeggen dat een slachtoffer van grensoverschrijdend gedrag iets anders had moeten of kunnen doen? Of dat ze het slachtoffer niet of nauwelijks geloven? Dit kan ervoor zorgen dat het slachtoffer zich opnieuw onveilig voelt (secundaire victimisatie). Bespreek ook deze aspecten van victim blaming met de groep en laat zien hoe je wél moet omgaan met dergelijke situaties.

Wees je bewust van je eigen stijl

Wees je bewust van je eigen stijl van begeleiden of lesgeven. Ben je bijvoorbeeld streng, geduldig of warm? Dat kan invloed hebben op de groepsdynamiek. Bij een groep die wat impulsiever of agressiever is, werkt het goed om duidelijke grenzen te stellen. Maar bij een groep die wat emotioneler is, werkt een warme, steunende begeleidingsstijl beter. Houd dus rekening met de samenstelling en het karakter van de groep.

Sociale veiligheidsbeleid

Een goed sociaal veiligheidsbeleid gaat zowel over een pedagogisch klimaat en preventie als over hoe je omgaat met klachten en incidenten. Let er bijvoorbeeld op dat de volgende zaken beschreven zijn:

• Preventie. Hoe werk je als organisatie preventief aan de veiligheid? Welke maatregelen tref je om een sociaal veilig klimaat te behouden in je organisatie?
• Vertrouwens(contact)persoon. Zorg ervoor dat de drempel om contact op te nemen met de vertrouwens(contact)persoon laag is.
• Klachtenprocedure. Waar kunnen kinderen, jongeren, ouders of medewerkers klachten indienen? Hoe wordt omgegaan met die klachten?
• Handelingsprotocol bij incidenten. Wie is waarvoor verantwoordelijk als er iets gebeurt? Stel bijvoorbeeld een stappenplan op, zo voorkom je handelingsverlegenheid.

Effectieve interventies

Er zijn verschillende erkende interventies die zich richten op een positief groepsklimaat. Ze zijn te vinden in de databank Effectieve jeugdinterventies.

Interventies met betrekking tot seksuele gezondheid vind je op Loketgezondleven.nl, de databank van het RIVM.

Meer informatie

Groepsdynamica in de klasIn gesprek over 'The Voice of Holland' op school Sociale veiligheid is van iedereen 

Meer informatie over hoe je werk maakt van sociale veiligheid in de sport? Bekijk de website van het Centrum Veilige Sport Nederland.

Meer lezen over sociale veiligheid op school? Zie ook onze pagina's over pesten.

Ben je vrijwilliger of werk je bij een vrijwilligersorganisatie? Neem een kijkje op Vrijwilligerswerk.nl. 

Meer weten over seksueel grensoverschrijdend gedrag door of bij kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking (lvb)? In de handreiking Pedagogisch Klimaat van het Kenniscentrum LVB lees je meer over het pedagogisch klimaat in een residentiële setting voor kinderen en jongeren met een lvb

Wil je meer weten over hoe om te gaan met seksueel grensoverschrijdend gedrag in het onderwijs? Lees dan de publicatie Zo klein als mogelijk, zo groot als nodig.

Tools en informatie voor professionals om te werken aan gelijkwaardige relaties tussen jonge mannen en vrouwen vind je op Act4Respect.nl.