Seksuele opvoeding van jonge kinderen

Hoe verloopt de seksuele ontwikkeling van jonge kinderen?

De seksuele ontwikkeling van jonge kinderen begint al vanaf de geboorte en gaat het hele leven door. In grote lijnen loopt hun seksuele ontwikkeling zo:

Baby's

Baby's worden graag aangeraakt en geknuffeld. Dat geeft hen een veilig gevoel en draagt positief bij aan de hechting. Vanaf zes maanden beginnen ze hun eigen lichaam te verkennen en raken ze ook toevallig hun geslachtsdelen aan. Jongetjes kunnen een erectie krijgen. Meisjes ontdekken dat het fijn is om hun geslachtsdeel aan te raken. Dat kunnen ze al bewust vanaf negen maanden. Het geeft een fijn gevoel, maar het heeft niets te maken met volwassen seksuele gevoelens.

Peuters

Peuters worden zich echt bewust van hun eigen lichaam. Ze raken bewust hun geslachtsdeel aan. Dat geeft ze een prettig of troostend gevoel. Ook ontdekken ze op die leeftijd of ze een jongetje of meisje zijn: hun 'genderidentiteit'. Daardoor worden ze nieuwsgierig naar het lichaam van andere kinderen of van hun ouders.

Kleuters

Kleuters gaan verder op onderzoek uit, bijvoorbeeld door met andere kinderen doktertje te spelen. Ook worden ze zich steeds meer bewust van seksuele normen. Ze leren op deze leeftijd ook regels, wat wel mag en wat niet. Als ouder leer je hen daarmee om te gaan.

Wat is seksuele opvoeding?

De seksuele opvoeding van je jonge kind betekent dat je ervoor zorgt dat je kind op een ontspannen manier stappen kan zetten in de seksuele ontwikkeling. Die stappen neemt je kind uit zichzelf. Als ouder geef je het daarvoor ruimte en veiligheid, stel je regels, beantwoord je vragen en breng je je kind waarden en normen bij als de tijd daarvoor rijp is. Dat betekent bijvoorbeeld:

Het lichaam ontdekken

Kinderen zijn bezig met het ontdekken van hun lichaam. Daardoor gaan ze zich vertrouwd voelen met hun eigen lichaam. Interesse in hun geslachtsdelen en deze aanraken zijn hier een onderdeel van. Dit is geen seksuele handeling, maar hoort bij de lichamelijke ontwikkeling van je kind en is normaal. Het is wel belangrijk dat kinderen beseffen dat het niet gedaan wordt waar andere mensen bij zijn. Benoem waar dit wel kan. 

Mogelijk vind je dit als ouder lastig. Probeer het gedrag niet af te straffen, omdat het hoort bij de lichamelijke ontwikkeling van je kind.

Jongen of meisje zijn

Peuters zijn nieuwsgierig naar hun eigen lichaam en dat van anderen. Je kunt hen hiervoor de ruimte geven door het er met ze over te hebben. Door bijvoorbeeld tekeningen van lichamen of poppen van verschillende mensen te laten zien.

Het kan zijn dat je dit als ouder lastig vindt. Probeer er dan aandacht aan te besteden op een manier waar jij je als ouder fijn bij voelt. Door bijvoorbeeld de vragen van je kind te beantwoorden wanneer zij hiermee komen. Zo sluit je aan bij de ontwikkeling en behoeften van je kind.

Doktertje spelen

Jonge kinderen spelen uit nieuwsgierigheid wel eens doktertje met een ander kind. Zo ontdekken ze elkaars lichaam. Je kunt ze rustig hun gang laten gaan. Wel kun je een aantal regels afspreken met je kind. Denk bijvoorbeeld aan:

• Als je geen doktertje wilt spelen, dan hoeft dat niet.
• Je mag niets doen wat een ander kind niet wil.
• Je mag elkaar geen pijn doen.
• Je mag niets in een lichaamsopening stoppen.

Uitdagen met vieze woorden

Jonge kinderen roepen soms vieze woorden als 'poep' en 'piemel' om reacties bij volwassenen uit te lokken. Het gaat niet om wat het betekent, maar om het effect. Je kunt er daarom het beste net zo op reageren als op ander uitdagend gedrag: zoveel mogelijk negeren.

Vragen over liefde en seks

Peuters en kleuters gaan steeds meer vragen stellen over liefde en seks, bijvoorbeeld waar baby's vandaan komen. Ze zijn nieuwsgierig. Jouw antwoord is op deze leeftijd voor je kind het allerbelangrijkst. Als je de vragen van je kind serieus neemt, durft het ook met lastige vragen en geheimen bij je te komen. Mocht je het lastig vinden om deze vragen te beantwoorden, lees dan eens voor uit een boekje dat erover gaat. In deze boekenlijst van Rutgers vind je boekjes voor kinderen in groep 1 en groep 2.

Wees niet bang dat je je kind te veel vertelt. Kinderen onthouden enkel wat past bij hun leeftijd en ontwikkeling.

Baas over eigen lichaam

Vanaf 3 jaar krijgen kinderen meestal meer contacten buiten het gezin. Dan wordt het tijd om hen te leren dat ze de baas zijn over hun eigen lichaam. Zij mogen dus ook hun grenzen aangeven als ze iets niet fijn vinden. Je kunt je kind bijvoorbeeld de ondergoedregel leren: iemand anders mag je kind niet aanraken op plekken die normaal met ondergoed zijn bedekt. Behalve de echte dokter natuurlijk. Leer je kind ook dat het anderen moet respecteren. Als je bijvoorbeeld doktertje wilt spelen of je geslachtsdeel wilt laten zien aan een ander moet je altijd vragen of de ander dat ook wil en een 'nee' respecteren.

Wat wel en niet mag  

Kinderen van 4 jaar worden zich bewust van sociale normen, dus ook van wat wel en niet gepast is op seksueel gebied. Ze moeten bijvoorbeeld leren dat ze niet aan hun piemel of vulva zitten als er andere mensen bij zijn. Je keurt dat gedrag dan niet helemaal af, maar leert je kind waar het wel mag, bijvoorbeeld in bed, op de eigen kamer of onder de douche.

Wat kan ik doen als ik vragen of zorgen heb? 

Je kunt hulp vragen aan andere ouders en aan professionals in jouw omgeving, zoals de huisarts, GGD, een hulpverlener van een wijkteam of een jongerenwerker. Professionals kunnen helpen om in te schatten of het gedrag van jouw kind past bij een gezonde seksuele ontwikkeling. En hoe je vervolgens met dat gedrag om kunt gaan. Ook kunnen zij achterhalen waar problemen in de seksuele ontwikkeling vandaan komen. Daarna zoeken jullie samen naar een oplossing om je kind te helpen. 

De seksuele ontwikkeling verschilt per kind. Verschillende factoren kunnen invloed hebben. Bijvoorbeeld de omgeving en het karakter van een kind. Of als het een (licht) verstandelijke beperking, een vorm van autisme of psychische problemen heeft. 

Richtlijn Seksuele ontwikkeling 

Jeugdprofessionals werken met een richtlijn Seksuele ontwikkeling voor jeugdhulp en jeugdbescherming. Deze richtlijn geeft een globaal overzicht van de seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren. Daarnaast komt er in de richtlijn hulp bij specifieke groepen aan bod. Voor professionals in de jeugdgezondheidszorg (JGZ) is er ook een richtlijn over de seksuele ontwikkeling beschikbaar. 

Bovenstaande informatie, adviezen en tips zijn onder andere op deze richtlijnen gebaseerd. Het is fijn als je van deze informatie op de hoogte bent. Zo weet je wat je kunt verwachten als je contact zoekt met een hulpverlener. Ook kan deze informatie nuttig zijn als hulpmiddel bij het overleg met een hulpverlener. 

Meer informatie

Praten met je kind over seksueel overschrijdend gedragBrochure over de seksuele opvoeding van jonge kinderen (Rutgers)