Het kan gebeuren dat je kind een belangrijk persoon verliest in het leven. Daar komen veel emoties bij kijken. Niet alleen van het kind zelf maar ook van mensen in de omgeving. Het is goed om te weten hoe kinderen van verschillende leeftijden rouwen. Hoe help je je kind hierbij? En hoe ga je om met je eigen rouw?
Hoe gaat rouw bij kinderen op verschillende leeftijden?
Kinderen die rouwen staan voor twee uitdagingen. Omgaan met hun emoties en gevoelens over het verlies. En wennen aan de veranderingen in hun leven door het overlijden van een dierbare. Intussen moeten ze ook doorgaan met hun eigen groei en ontwikkeling. Alle kinderen merken na een overlijden dat er iets ergs gebeurd is. Maar wat ze daarvan begrijpen en hoe ze daarop reageren verschilt per leeftijd.
Baby (0-2 jaar)
Wat weet je kind van de dood?
Baby's weten nog niet wat de dood betekent, maar voelen wel dat er iets mis is.
Hoe reageert je kind?
Baby's reageren op de ongewone situatie na het overlijden en op het verdriet van anderen. Bijvoorbeeld door meer te huilen, banger te zijn of te blijven stilstaan in hun ontwikkeling.
Wat heeft je kind nodig?
Geef liefde, aandacht en troost zoals je kind gewend is zodat het zich veilig en geborgen voelt.
Peuter en kleuter (2-6 jaar)
Wat weet je kind van de dood?
Peuters en kleuters begrijpen nog niet dat iemand die dood is niet meer terugkomt. Ze weten zich nog niet goed raad met het verdriet, de boosheid of de angst die ze voelen. Hun emoties kunnen ook snel omslaan. Het ene moment huilen ze en het andere moment hebben ze plezier. Vaak komen hun gevoelens ook via een omweg naar buiten. Bijvoorbeeld in driftbuien tijdens het spelen. Of ze plassen ineens weer in bed.
Hoe reageert je kind?
Peuters en kleuters kunnen nog geen verschil maken tussen fantasie en werkelijkheid. Daardoor denken ze bijvoorbeeld dat de dode weer wakker kan worden. Of ze denken dat zij schuldig zijn aan de dood van hun ouder. Ze wisselen ook snel in hun emoties: bijvoorbeeld van boos naar verdrietig naar dwars en driftig naar rustig. Door angst en onzekerheid kunnen ze ook terugvallen in hun ontwikkeling. Bijvoorbeeld ineens weer in bed plassen terwijl ze al zindelijk waren. Of moeite hebben met afscheid nemen.
Wat heeft je kind nodig?
Beantwoord vragen van je kind over de dood. Blijf dat doen zodat het gerustgesteld wordt.
Kind (6-9jaar)
Wat weet je kind van de dood?
Kinderen tot 9 jaar weten dat iemand die dood is niet meer terugkomt. Maar ze begrijpen nog niet goed hoe en waarom iemand doodgaat. Daardoor kunnen ze bang zijn dat jij ook doodgaat. Bijvoorbeeld als je ziek bent. Ook hebben ze vaak praktische vragen over de begrafenis of crematie.
Hoe reageert je kind?
Kinderen in de basisschoolleeftijd vinden het vaak kinderachtig om te huilen. Ook praten ze meestal niet over hun angst, onzekerheid of boosheid. Je merkt wel veranderingen in hun gedrag. Bijvoorbeeld dat ze slechter slapen of eten.
Wat heeft je kind nodig?
Beantwoord de vragen van je kind en help het gevoelens te benoemen.
Puber (10-16 jaar)
Wat weet je kind van de dood?
Vanaf 9 jaar weten kinderen waardoor iemand kan doodgaan. Meestal kunnen ze nog niet goed vertellen hoe ze zich over de dood van iemand voelen. Dat ze er mee bezig zijn, merk je aan veranderingen in hun gedrag. En aan hun spel en aan slaapproblemen.
Hoe reageert je kind?
Vanaf deze leeftijd drukken kinderen hun gevoelens beter in woorden uit. Ook leven ze zich beter in anderen in. Dat betekent soms dat ze zich zorgen maken over jou. Daarom vertellen ze je dan niet waar zij het zelf moeilijk mee hebben. Je kind wil je graag helpen als je moe of verdrietig bent. Hoe lief dat ook is, probeer te voorkomen dat je kind echt verantwoordelijkheid van je overneemt. Geef je kind complimenten voor wat het voor je doet, maar leg ook uit dat het een kind mag blijven.
Wat heeft je kind nodig?
Wees open over de oorzaak en omstandigheden van het overlijden en laat je kind op diens eigen manier afscheid nemen.
Jongere (16+)
Wat weet je kind van de dood?
Jongeren weten dat iedereen doodgaat en hoe dat komt. Bij een overlijden vragen ze zich vooral af waarom dat gebeurt. Dat zoeken naar betekenis kan heftige gevoelens van wanhoop en zinloosheid oproepen. Maar dat willen ze vaak niet aan anderen laten zien. En vooral niet aan jou als ouder, omdat ze weten dat jij ook verdriet hebt en je niet nog verdrietiger willen maken.
Hoe reageert je kind?
Jongeren weten zich vaak geen raad met alle gevoelens die de dood oproept. Het is normaal dat ze daardoor in de war zijn. Vaak proberen ze dat te verbergen en willen ze er niet over praten. Ze willen meestal ook geen hulp.
Wat heeft je kind nodig?
Wees open over de oorzaak en omstandigheden van het overlijden. En laat je kind op diens eigen manier afscheid nemen. Het rouwen van je kind is meestal niet in één keer klaar. Het kan op latere leeftijd terugkeren. Dit opnieuw rouwen of 'herrouwen' is een normaal onderdeel van de rouwverwerking van kinderen.
Tips om je kind te helpen bij het rouwen
Zo help je je kind met rouwen:
- Zorg voor vaste structuur en routines: dat geeft je kind houvast en afleiding in een onzekere tijd.
- Troost je kind en accepteer diens emoties: dat helpt je kind die gevoelens te verwerken.
- Laat je kind spelen: dat helpt om ongewone ervaringen te verwerken.
- Geef eerlijk antwoord op vragen: dat geeft je kind houvast en versterkt jullie band.
- Luister en benoem emoties: dat helpt je kind gevoelens te begrijpen en ermee om te gaan.
- Betrek je kind actief bij uitvaartrituelen: dat helpt je kind verdriet uit te drukken. En om zich verbonden te voelen met anderen.
- Organiseer momenten van herdenking en herinnering: dat helpt je kind de overleden persoon een plek in het dagelijks leven te geven.
- Onderhoud contact met school: dat helpt je kind om op school de ruimte te krijgen die het nodig heeft om te rouwen.
- Geef of lees boeken voor over rouw waarin kinderen zich kunnen herkennen: dat helpt je kind te begrijpen dat eigen ervaringen en gevoelens normaal zijn. Zie: Boekentips voor kinderen die met verlies te maken krijgen (Maatwerkbijverlies.nl).
Lees meer over rouwreacties en rouwverwerking bij kinderen (Psychogoed.nl).
Hulp inschakelen voor het verwerken van rouw
Merk je dat je kind na een tijdje nog steeds moeite heeft met het oppakken van het dagelijks leven? Gaat het niet goed op school of in de vrije tijd? Vraag je dan af of het tijd is om hulp te zoeken.
Probeer op de volgende dingen te letten
- Je kind stopt pijnlijke gevoelens die bij het verlies horen weg en vermijdt situaties die eraan doen denken.
- Je kind kijkt heel negatief tegen allerlei dingen aan, voelt zich somber en trekt zich terug. Daardoor wordt het steeds moeilijker om weer vertrouwen te krijgen in zichzelf, anderen en de toekomst.
- Je kind is erg bezig met anderen in het gezin en probeert jou te ontlasten. Daardoor komt het niet toe aan het leren omgaan met het eigen verdriet.
- Je kind houdt gevoelens van intens verdriet, angst, moeheid, pijn, somberheid en prikkelbaarheid. Het trekt zich terug of neemt uit bezorgdheid taken van jou over.
- Je kind heeft scheidingsangst: last van indringende herinneringen, intense emotionele reacties en een extreem verlangen naar de overledene.
- Je kind voelt zich door extreem verdriet verdoofd en ervaart het leven als zinloos.
- Je kind is meer dan zes maanden bezig met rouwen.
Zo snel mogelijk hulp zoeken
Als je merkt dat je kind het moeilijk blijft hebben met de dood van de dierbare, kan het verstandig zijn hulp te zoeken.
- Via de advieslijn en het lotgenotencontact van Stichting Achter de Regenboog.
- Na een ongeluk, geweldsincident of zelfdoding kun je terecht op Slachtofferhulp.nl.
- Met de Methode Rouwhulp: bedoeld om zes tot twaalf maanden na het verlies kinderen te leren met welke gevoelens en rouwtaken ze te maken krijgen. Onderwerpen zijn bijvoorbeeld het verlies en de pijn die bij rouw hoort onder ogen zien. Maar ook weer vertrouwen krijgen in jezelf, anderen, het leven, en de toekomst. En niet alleen maar alles voor anderen doen of doorgaan met dingen doen die je altijd al deed. Naast de kindersessies zijn er sessies voor ouders over het steunen en begeleiden van hun kinderen.
Omgaan met je eigen rouw als ouder
Je verdriet verwerken en tegelijkertijd proberen door te gaan met je leven. Het is de enige manier om na het verlies van iemand waar je veel van houdt verder te komen. Het wordt weleens vergeleken met roeien. Als je maar één roeispaan gebruikt, draai je in rondjes. Gebruik je er twee, dan kom je vooruit. In het begin kun je er vaak maar een gebruiken. Na verloop van tijd pak je de andere roeispaan er steeds meer bij en ga je langzaam maar zeker verder met je leven.
Juist tijdens het rouwen is het belangrijk goed voor jezelf te zorgen. Zodat je ook goed voor je kind kunt zorgen. Dat betekent: regelmatig slapen, eten, bewegen en ontspannen. Probeer daarnaast om steun te vragen in je omgeving. Dat is heel normaal.
Hulp of advies nodig?
Zoek je als ouder of opvoeder hulp of advies? Bekijk hier waar je terecht kunt.