Peuter | Emotionele ontwikkeling: omgaan met eigen gevoelens en die van anderen

Hoe leert een kind emoties te herkennen en te begrijpen?

Je kind leert steeds beter te begrijpen wat het voelt door:

• De ervaringen met jou, bijvoorbeeld als je kind struikelt, iets voelt in het lijf, jouw geschrokken gezicht ziet en je hoort zeggen 'Oh je valt! Dat is schrikken'. Al deze stukjes informatie samen vertellen je kind wat het voelt en waarom.
• De ervaringen met andere kinderen, bijvoorbeeld als je kind tijdens het spelen iets van een ander kind afpakt en dat kind gaat huilen of wordt boos. Daaraan merkt je kind dat het niet goed ging. Je kunt uitleg geven en de situatie helpen oplossen, bijvoorbeeld zo: 'Kijk, hij was daar mee aan het spelen. Je pakte het van hem af. Nou is hij verdrietig. Kom, dan geven we het terug. Als je het wilt hebben, kun je wel aan hem vragen: mag ik hem nu?'
• Kijken naar anderen, wat ze doen, wat ze voelen en hoe ze het oplossen. Bijvoorbeeld door te bedenken waarom iemand heel hard moet lachen en te kijken hoe anderen hierop reageren. Wat anderen zeggen en doen geeft je kind veel informatie.

Daarnaast moet je kind leren waarom iemand op een bepaalde manier reageert. Bijvoorbeeld: huilt het meisje omdat ze bang was voor de knuffel of omdat dat zij de knuffel niet mocht vasthouden? Een emotie herkennen is stap één, maar wanneer je kind ook begrijpt wat de emotie veroorzaakt dan begrijpt het de emotie echt. Het begrijpen van emoties is belangrijk voor de sociale ontwikkeling.

Hoe leert een kind emoties op een passende manier te laten zien?

Jonge kinderen reageren vaak heel sterk en direct op allerlei situaties. Ze moeten hard huilen als er iets mis gaat en zijn ontzettend blij met iets kleins. Ze moeten nog leren om hun emoties aan de situatie aan te passen en rekening te houden met de gevolgen. Een voorbeeld: als ze een spel willen doen dat hun vriendje niet wil en dan heel hard gaan schreeuwen, bestaat de kans dat het vriendje helemaal niet meer wil spelen. Daarom moeten kinderen leren hoe ze ervoor kunnen zorgen dat een ander het ook leuk vindt om iets samen te doen. Je kunt je kind daarbij helpen door uitleg te geven over wat er gebeurt in zo'n situatie, bijvoorbeeld zo: 'Jij wilde heel graag een spel doen, maar je vriendje niet. Toen werd je boos. En nu wil hij niet meer spelen. Vraag eerst eens wat hij wil doen. Vind je dat ook leuk?'

Wat als je kind emoties verstopt?

Sommige kinderen laten juist niet snel zien hoe ze zich voelen of durven niet te zeggen of ze iets wel of niet leuk vinden. Daardoor hebben anderen niet goed in de gaten of ze te ver gaan en kan het kind niet goed voor zichzelf opkomen. Als je dat herkent bij je kind, kun je het helpen zich meer te uiten, bijvoorbeeld door te zeggen: 'Ik geloof dat je het niet meer leuk vindt. Vind je het te wild? Zeg maar dat het zachter moet.' 

Doordat jij benoemt wat je kind voelt en wil, gaat je kind zelf eerder herkennen wat het voelt en hoe het dat aan anderen kan laten merken.

Hoe help je je kind om te gaan met emoties?

Om je kind te helpen met het begrijpen van emoties van zichzelf en anderen kun je het volgende doen:

• Benoem de emoties van je kind, maar ook de oorzaak én wat je eraan kunt doen. Bijvoorbeeld: 'Oh, je beker viel om! Je schrok, hè? Maar dat is niet erg, we gaan het samen opruimen.'
• Bespreek kleine verschillen tussen emoties zodat je kind steeds beter leert te begrijpen wat het voelt en dat preciezer onder woorden gaat brengen. Bijvoorbeeld: 'een beetje blij, rustig, heel blij, enthousiast, een beetje boos, geschrokken, een beetje verlegen, jaloers, gefrustreerd' enzovoort. 
• Wijs je kind op de emoties van anderen en leg uit wat zij voelen. Bijvoorbeeld: 'Kijk eens naar haar gezicht. Vind ze het leuk wat je doet? Ik denk dat ze geschrokken is. Probeer het maar wat rustiger te doen.'
• Geef uitleg als je kind naar iemand anders kijkt die een emotie heeft. Bijvoorbeeld: 'Hij wilde ook graag een stukje, hè? Wat lief dat je wilde delen! Nu is hij helemaal blij.' Of: 'Hij is verdrietig. Ik denk dat hij graag mee wil doen. Maar hij durft het niet te vragen.'
• Geef zelf het goede voorbeeld door regelmatig te benoemen waarom jij op een bepaalde manier reageert en wat jij daarbij voelt. Bijvoorbeeld zo: 'Ik was geschrokken omdat je zo schreeuwde. Daarom werd ik ook even een beetje boos.'
• Lees samen met je kind boekjes om emoties in verhalen te herkennen, hierop te reageren en erover te vertellen. Bijvoorbeeld: 'Kijk ze gaat op bezoek. Ze heeft er heel veel zin in, maar vindt het ook spannend. Dat heb jij ook weleens, hè? Wat doe jij dan?'

Tips voor het stimuleren van de emotionele ontwikkeling van je kind

Om je kind te leren omgaan met emoties is het belangrijk om het volgende te doen:

• Grenzen aangeven voor de manier waarop je kind emoties mag laten zien: 'Ik weet dat je boos bent, maar je mag nooit slaan.'
• Je kind troosten als het gestrest of gespannen is.
• Je kind laten zien hoe jij jezelf kalmeert, ergens op kunt wachten of een probleem oplost. Bijvoorbeeld door iets wat je hebt laten vallen rustig schoon te maken en er niet heel boos om te worden.
• Zorgen dat je kind niet overprikkeld raakt. Bijvoorbeeld door je kind voldoende te laten bewegen en buiten te laten spelen om energie kwijt te raken, maar ook te zorgen voor voldoende rust in de dag zodat je kind kan bijkomen.
• Zorgen dat je kind kan kiezen uit speelgoed, maar dat de keus niet te groot is. Door teveel speelgoed kan je kind zoveel prikkels krijgen dat het niet meer kan kiezen. Ruim speelgoed waar je kind niet mee speelt op, zodat het niet meer in het zicht ligt.