Beschermende en risicofactoren bij kindermishandeling

Beschermende factoren

Beschermende factoren kunnen een positieve kracht zijn in risicovolle situaties, en kunnen helpen om kindermishandeling en de negatieve invloeden van kindermishandeling te voorkomen. De beschermende factoren kunnen we vinden bij kinderen zelf, bij hun opvoeders en in de omgeving. 

Bij de opvoeder

Ondanks de aanwezigheid van veel risicofactoren blijken ouders hun kind soms niet te mishandelen of te verwaarlozen. Een aantal beschermende factoren zorgen er bijvoorbeeld voor dat er toch geen kindermishandeling plaatsvindt. Beschermende factoren bij de opvoeder vormen als het ware een buffer, ze geven ouders veerkracht ondanks negatieve omstandigheden. Beschermende factoren bij de opvoeder die kindermishandeling kunnen voorkomen:

• kennis over opvoeding en ontwikkeling
• het hebben van een harmonieuze relatie met de partner
• zich bewust zijn van de eigen jeugdervaringen en de invloed daarvan op het eigen handelen
• praktische en emotionele steun vanuit het sociale netwerk
• warmte en affectie van de ouder
• veilige hechting
• bereidheid om hulp te accepteren

Bij het kind

Niet alle kinderen ondervinden (ernstige) nadelige gevolgen door kindermishandeling. Dit heeft te maken met beschermende factoren bij het kind en de omgeving. Deze beschermende factoren bieden bescherming tegen het ontstaan van (ernstige) gevolgen bij het kind door kindermishandeling. Beschermende factoren bij het kind die kunnen beschermen tegen de gevolgen van kindermishandeling:

• zelfwaardering en zelfvertrouwen
• bovengemiddelde intelligentie
• goede interpersoonlijke vaardigheden (sociale competentie)
• ego-veerkracht
• makkelijk temperament
• het besef dat je zelf ook kunt bijdragen aan het voorkómen en oplossen van problemen (interne locus of control)
• het vertrouwen in de eigen capaciteiten om zelf te kunnen bijdragen aan het voorkomen en oplossen van problemen (self-efficacy).

In de omgeving

Beschermende factoren in de omgeving die kunnen beschermen tegen de gevolgen van kindermishandeling:

• positieve relaties met leeftijdsgenoten
• positieve onderlinge relaties in het gezin
• praktisch en emotioneel ondersteunend sociaal netwerk voor ouders en jeugdige
• binding met de gemeenschap, kerk en school.

Risicofactoren

Kindermishandeling is het gevolg van een combinatie van uiteenlopende risicofactoren. Risicofactoren zijn gedragingen, omstandigheden of kenmerken die de kans dat kindermishandeling zich voordoet vergroten.

Een risicofactor is bijvoorbeeld stress. Bijvoorbeeld omdat de ouders veel zorgen hebben over geld.

Een signaal is een actueel teken of kenmerk bij een kind of jongere dat er wat aan de hand is. De verklaring daarvoor kan kindermishandeling zijn, maar er kan ook een andere verklaring voor zijn. Een signaal is bijvoorbeeld het hebben van blauwe plekken op de romp.

Veel verschillende risicofactoren bij elkaar kunnen ook een signaal zijn van kindermishandeling. Maar dat hoeft niet.

Lees meer bij Signaleren van kindermishandeling.

Problemen en persoonlijkheid van de ouder

Ouders willen het vaak wel anders doen, maar weten niet hoe. Het lukt hen om verschillende redenen niet om de situatie te veranderen.

Psychische of psychiatrische problemen, gebrekkige opvoedingsvaardigheden en stress van ouders zijn risicofactoren voor kindermishandeling en verwaarlozing. Dat kan ook gelden voor ouders met een lvb. Daarnaast lopen ouders die zelf als kind mishandeld zijn of in hun jeugd andere negatieve ervaringen in het gezin hebben meegemaakt, een groter risico om hun eigen kind te mishandelen.

Het kan zijn dat ouders te hoge of juist helemaal geen verwachtingen van hun kind hebben, negatief naar hun kind kijken of er niet in slagen sensitief of empathisch op hun kind te reageren.

Extra kwetsbaar

Sommige kinderen zijn moeilijker op te voeden dan andere kinderen. Het opvoeden van kinderen die extra zorg, aandacht en geduld van ouders vragen geeft de ouders mogelijk meer stress en gevoelens van incompetentie. Dit geldt bijvoorbeeld voor kinderen die nadelige gevolgen ondervinden omdat zij te vroeg geboren zijn of kinderen met een lichamelijke of verstandelijke beperking.

Ook kinderen die probleemgedrag vertonen, doen een groot beroep op de opvoedingskwaliteiten en inspanningen van ouders waardoor ouders mogelijk meer stress ervaren. Op jonge leeftijd zijn kinderen bovendien lichamelijk en emotioneel erg afhankelijk van hun opvoeders, en daarmee extra kwetsbaar voor mishandeling en verwaarlozing.

Leefomstandigheden

Leden van gezinnen waarin kindermishandeling voorkomt, reageren vaak op een negatieve manier op elkaar. Bij lichamelijke kindermishandeling overheerst geweld in de onderlinge contacten. Daarnaast wonen gezinnen waarin mishandeling plaatsvindt relatief vaak in buurten met zwakke sociale verbanden, criminaliteit, drugsproblematiek, armoede en achterstand. De bredere sociaal-culturele context waarin ouders opvoeden kan ook van invloed zijn: als geweld in een samenleving meer getolereerd wordt, komt lichamelijke mishandeling vaker voor dan wanneer dat niet zo is.

Ook bijvoorbeeld de gezinssamenstelling kan een risicofactor zijn bij kindermishandeling. Bijvoorbeeld bij eenoudergezinnen, ouders met een lvb, of grote gezinnen met meer dan vier kinderen.

Wil je meer weten over beschermende en risicofactoren bij seksueel misbruik, kijk dan op de pagina Seksueel misbruik.

Meer informatie

Top tien beschermende factoren. Voor een positieve ontwikkeling van jeugdigen