Hoe kom ik tot effectief jeugdbeleid?

Wat is effectief jeugdbeleid? 

Er bestaat geen beleidsaanpak die altijd werkt. Wel is bekend wat de bouwstenen zijn voor effectief jeugdbeleid:  

• Het maatschappelijke resultaat staat voorop. Een gezamenlijke ambitie die is vertaald naar concrete maatschappelijke resultaten voor kinderen en gezinnen is altijd het uitgangspunt van het beleid. Samen met partners werk je hieraan.  
• Goed onderbouwd met kennis. Beleid is onderbouwd met kennis uit de wetenschap, de praktijk en vanuit ervaringen van jongeren en ouders. Zoals kennis over wat werkt bij het versterken van beschermende factoren en kennis over werkzame interventies of professionele richtlijnen.
• Tellen en vertellen. Kwalitatieve informatie en data gebruik je om te leren en te verbeteren: zodat je samen-lerend-doen-wat-werkt. 
• Samen met inwoners en wijkpartners. Gemeenten stimuleren de samenwerking met ouders, jongeren, kinderen, scholen, jongerenwerkers en andere professionals in de wijk.  
• Leren en verbeteren. Doen we de goede dingen? En doen we die dingen goed? Deze twee vragen komen continu terug in het beleid.  

Deze bouwstenen vormen de basis van het Kwaliteitskompas. Met het kwaliteitskompas volg je een beleidscyclus van leren en verbeteren.  

Wat zijn best practices van effectief jeugdbeleid?

Opgroeien in een Kansrijke Omgeving

Veel Nederlandse gemeenten doen mee aan het project Opgroeien in een Kansrijke Omgeving. Dit project is gebaseerd op het IJslandse preventiemodel gericht op middelengebruik onder jongeren. Deze aanpak is in IJsland bewezen effectief. De preventieve aanpak legt de nadruk op het versterken van de beschermende factoren in het leven van jongeren. Zoals het vergroten van welbevinden op school, het versterken van de rol van ouders, en het investeren in de sterke basis rond het kind. Deze aanpak sluit aan bij de denkwijze van cyclisch monitoren, die ook in het Kwaliteitskompas terugkomt. Op basis van data worden ambities geformuleerd, acties uitgevoerd, en wordt geëvalueerd en bijgesteld. De effectiviteit van de aanpak wordt over een lange termijn gemonitord. 

Rotterdam Groeit

Onder de titel Rotterdam Groeit voert de gemeente Rotterdam een samenhangend preventiebeleid uit dat goed onderbouwd is door wetenschappelijke inzichten en een sterke monitoringsstructuur. Hierdoor weet de gemeente welke uitkomsten samenhangen met welke preventieve elementen. De stedelijke aanpak is per wijk vertaald naar een doelgerichte aanpak onder de noemer Wijkprogrammering. De achterliggende visie is dat een goed onderbouwde en samenhangende preventieve aanpak tot grotere resultaten leidt dan een versnipperde inzet.

Eigenwijs transformeren

In de publicatie Eigenwijs transformeren (Verwey-Jonker Instituut) worden vijf gemeenten uitgelicht die in staat zijn om hun lokale jeugdstelsel succesvol te transformeren, waarbij de kosten van de jeugdhulp beheersbaar zijn gebleven: Deventer, Peel en Maas, Roosendaal, Utrecht en Zaltbommel. De publicatie geeft uitgebreide informatie over de elementen van de verschillende aanpakken. 

Hoe meet je de effectiviteit van jeugdbeleid? 

Als je als gemeente een ambitie hebt voor kinderen, jongeren en gezinnen, dan wil je de impact van beleid en activiteiten meten in relatie tot die ambitie. Het is dan belangrijk om eerst de ambitie te vertalen naar concrete doelen, en vervolgens die doelen te koppelen aan meetbare indicatoren. Dat ziet er bijvoorbeeld zo uit: 

Onthoud hierbij dat impact meten vooral waarde heeft als je ervan leert. Dat lukt het beste als dit onderdeel is van een reguliere werkcyclus die niet gekoppeld is aan verantwoording. Zorg dat je resultaten bespreekt in een omgeving waarin iedereen zich veilig voelt om voor zichzelf en het team of de organisatie leervragen te formuleren. Het is belangrijk om dit gesprek zoveel mogelijk met alle betrokken partijen gezamenlijk te voeren. In het voorbeeld hierboven kun je denken aan de gemeente, het samenwerkingsverband, schoolbesturen, sportverenigingen, het zwembad, de muziekschool, de bibliotheek en kinderen, jongeren en ouders. 

Hoe gaat het bij andere gemeenten?  

Veel gemeenten hebben de afgelopen jaren de effectiviteit van hun jeugdbeleid laten onderzoeken door de lokale rekenkamer. De onderzoeken die de laatste jaren zijn uitgevoerd, zijn door de vereniging van rekenkamers gebundeld in een meta-dossier. Uit de analyse van dit meta-dossier blijkt dat veel gemeenten het advies krijgen om de beleidscyclus te versterken. De lokale rekenkamers geven daarvoor onder andere onderstaande aanbevelingen. 

Stel een visie op 

• Maak concreet wat je wilt bereiken en hoe dit gedaan zal worden.  
• Betrek uitvoerende organisaties bij de vormgeving van het beleid. Voor het ontwikkelen van een overkoepelende visie moeten beleid en uitvoering nauw samenwerken. Ook is het nodig dat beleidsmedewerkers veel informatie ophalen bij de uitvoering. Zij kennen het lokale speelveld en de knelpunten uit de praktijk. 
• Focus op leren.  

Kies doelen en activiteiten die passen bij de visie 

• Bepaal de doelen op basis van beschikbare data en signalen uit de omgeving.   
• Zorg voor een eenduidige gemeentelijke praktijk door nieuwe activiteiten van de gemeente te koppelen aan de beleidsprioriteiten.  
• Blijf scherp op de doelstellingen die de gemeente wil bereiken rondom opvoeders, kinderen en jongeren. 

Monitor of de activiteiten bijdragen aan de doelen   

• Stel een afzonderlijk jeugdbeleid vast en maak de beleidsdoelen die  specifiek voor kinderen en jongeren zijn SMART. 
• Stel samen met partners in het jeugdveld doelen op en stel prioriteiten met betrekking tot die doelen. 
• Stel concrete doelen en subdoelen vast om te laten zien wat je wilt bereiken. En ook om houvast te bieden bij het signaleren van afwijkingen en mogelijkheden voor bijsturing.  
• Accepteer als gemeenteraad dat niet alle onderdelen even intensief gevolgd kunnen worden. Stel als raad prioriteiten en maak gezamenlijk met het college afspraken over de manier waarop de raad betrokken wordt bij de vele onderdelen van de beleidsterreinen jeugdzorg en onderwijs.   
• Maak bij toepassing van beleidsindicatoren gebruik van zowel tellende als vertellende informatie om inzichtelijk te maken hoe het jeugdzorgbeleid werkt en hoe en waarom effecten gerealiseerd kunnen worden. 
• Vraag als raad actief om systematische evaluaties op beleidsthema's om gerichtere informatie te verkrijgen over de voortgang en eventuele mogelijkheden om bij te sturen. 

Voer een gesprek over het beleid en de uitkomsten ervan   

• Evalueer via een combinatie van informele, periodieke informatiesessies en formele vergaderingen met schriftelijke monitoringsinformatie. 
• Evalueer meer met lokale partijen, bijvoorbeeld ieder kwartaal met een klankbordgroep.  

De gemeenteraad in hun kaderstellende rol  

• Het helpt als de gemeenteraad de focus legt op grote lijnen en niet op details.  
• Verbeter de zichtbaarheid en duidelijkheid over de werkwijze van de gemeenteraad door jeugdhulpprofessionals, ouders, verzorgers en kinderen en jongeren die gebruikmaken van jeugdhulp, uit te nodigen bij commissievergaderingen.  

Meer informatie over de aanbevelingen van de lokale rekenkamers vind je in de publicatie met bevindingen van de rekenkamers per doel van de Jeugdwet: Lokale rekenkamers over het beleid gericht op de Jeugdwet. 

Heb je concreet hulp nodig bij het toepassen van deze adviezen? Volg dan het Kwaliteitskompas.