Waarom excuses voor het slavernijverleden?

Misdaden tegen de menselijkheid

Op 1 juli 2021 adviseerde het Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden de Nederlandse staat om te beginnen met het proces van erkenning, excuses en herstel rond het slavernijverleden.

De staat moet erkennen dat Nederlanders tussen de zeventiende eeuw en 1 juli 1863 een grote rol hebben gespeeld in de slavernij, stelt het Adviescollege. Direct en indirect hebben slavenhandel en slavernij onder Nederlands gezag plaatsgevonden. Dat waren misdaden tegen de menselijkheid: mensenhandel, onderdrukking en uitbuiting.

Nederland moet het leed erkennen van alle mensen die daarvan het slachtoffer zijn geworden én van hun nakomelingen. Landen als Frankrijk, Duitsland en de Verenigde Staten hebben al eerder excuses gemaakt voor hun aandeel in het slavernijverleden.

De rol van Nederland in de slavernij

Op 1 juli 2023 was het 150 jaar geleden dat Nederland de slavernij heeft afgeschaft. Op die dag begon het herdenkingsjaar waarin het hele Koninkrijk stilstond bij het slavernijverleden. Dat herdenken gaat over de volgende feiten.

Nederland heeft veel geld verdiend met slavernij

Zo'n tweehonderd jaar lang verdienden zowel de Nederlandse staat als verschillende Nederlandse steden veel geld met de slavenhandel. Lange tijd kreeg vooral de Trans-Atlantische slavenhandel en slavernij aandacht. Maar Nederland was vanaf de tijd van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) ook verantwoordelijk voor slavenhandel en slavernij in Azië.

Nederland heeft meer dan 1 miljoen mensen verhandeld

Tussen de zestiende en negentiende eeuw hebben Nederlandse handelaren in Afrika naar schatting 600.000 mensen, volwassenen én kinderen verhandeld om in slavernij te worden gehouden. Ze brachten hen per schip naar Suriname en de Caraïbische eilanden, waaronder de Nederlandse Antillen. Velen van hen overleefden de zware overtocht niet. De mensen die het wel overleefden, werden verkocht aan plantagehouders. Zij moesten hard werken en werden vaak mishandeld. Velen stierven daardoor.

Ook over de slavenhandel in Azië zijn inmiddels schokkende gegevens bekend. Tussen de 660.000 en ruim 1 miljoen mensen werden verhandeld binnen de gebieden die onder het gezag stonden van de Verenigde Oost-Indische Compagnie.

De afschaffing van de slavernij betekende niet meteen vrijheid

De slavernij werd in fases afgeschaft. In 1814 werd de handel in slaven al verboden, maar pas in 1860 kwam er een einde aan de slavernij in Nederlands-Indië. In 1863 werd de wet van kracht waarmee slavernij ook in Suriname en het Caribisch gebied werd afgeschaft. Maar volgens die wet vielen de mensen die in slavernij werden gehouden op de plantages in Suriname daarna nog tien jaar onder 'toezigt van den Staat'. Dat betekende dat ze, weliswaar betaald, gedwongen werden om nog tien jaar op de plantages te blijven werken. Daarom wordt 1873 nu als markeringspunt voor het herdenken van de afschaffing van de slavernij aangehouden. Lees meer:

1863 of 1873? Wanneer werd de slavernij nou (echt) afgeschaft

Vanaf 1863 werden Hindoestanen, Chinezen en Indiërs geronseld om als contractarbeiders op de plantages te werken onder dezelfde zware omstandigheden als tijdens de slavernij.

Gedeelde geschiedenis

De meeste mensen zijn tegen slavernij. Maar niet iedereen ziet het ook als onderdeel van het eigen verleden. Als je voorouders niet in slavernij werden gehouden of geen geld hebben verdiend aan de slavernij, lijkt het misschien of het je niet aangaat.

Het Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden stelt dat de slavernij 'gedeelde geschiedenis' is. Die geschiedenis werkt door in onze huidige samenleving. Daarom hebben we er allemaal iets mee te maken. Lees daarover meer bij Hoe slavernijverleden doorwerkt in het heden.

Deze gedeelde geschiedenis is niet alleen een geschiedenis van leed, maar ook van kracht, wijsheid, strijd en verzet. Altijd zijn er mensen geweest die hebben geprotesteerd, in actie zijn gekomen en hebben gevochten voor de vrijheid die wij nu hebben. Hun erfenis is een bron voor onze huidige cultuur. Denk bijvoorbeeld aan muziek, dans en eten.  

De betekenis van excuses

Het Adviescollege stelt dat excuses helpen bij het bouwen aan een gezamenlijke toekomst. Bij die excuses gaat het niet om het aanwijzen van individuele personen als schuldigen. Het gaat om het erkennen van het leed en het nemen van verantwoordelijkheid. Dat zijn voorwaarden voor het kunnen samenwerken aan een goede toekomst.

In december 2022 heeft minister-president Rutte namens de Nederlandse staat excuses uitgesproken voor het slavernijverleden. Dat betekent niet dat de nakomelingen van mensen die in slavernij zijn gehouden een directe financiële compensatie krijgen voor de schade uit het verleden. Wel trekt Nederland 200 miljoen euro uit voor een fonds waaruit projecten worden betaald om de bewustwording van het slavernijverleden te vergroten. Ook maakt het kabinet 27 miljoen euro vrij voor een museum over slavernij.

Meer informatie

• Boek: Anton de Kom: Wij slaven van Suriname
• Verzwegen geschiedenis, verhalen die niet verteld worden op school van De Correspondent, Black Archives en FunX.: