Shakenbabysyndroom

Hersenschade

Het door elkaar schudden van een jong kind is gevaarlijk omdat:

• de hersenen van een jong kind nog kwetsbaar en onontwikkeld zijn.
• een kind een nog relatief groot en zwaar hoofd heeft in verhouding tot de rest van het lichaam.
• de nekspieren nog niet sterk genoeg zijn om het hoofd zonder steun rechtop te kunnen houden. En dus zeker niet wanneer het hoofd met veel kracht door elkaar geschud wordt.

Het door elkaar schudden van een jong kind kan schade veroorzaken aan de hersenen, bloedvaten en zenuwen, met blijvend letsel of zelfs de dood tot gevolg. Kinderen die lijden aan het shakenbabysyndroom blijken vijf tot twintig seconden door elkaar te zijn geschud en in de meeste gevallen minder dan veertig keer.

Het shakenbabysyndroom komt voornamelijk voor bij kinderen jonger dan 2 jaar. De kans op letsel als gevolg van het schudden is het grootst bij baby's tot ongeveer 1 jaar. De meeste slachtoffers vallen in de leeftijdscategorie van drie tot acht maanden, maar ook dreumesen en peuters kunnen verwondingen oplopen als ze te hard door elkaar worden geschud. De normale omgang met een baby en spelletjes als hop-paardje-hop kunnen dit syndroom niet veroorzaken.

Stress of paniek

Aanhoudende stress of een paniekreactie zijn de belangrijkste redenen waardoor ouders of verzorgers soms hun kind door elkaar schudden. Als een baby maar blijft huilen en het lukt ouders of verzorgers niet om het te troosten of te kalmeren, dan kunnen zij zich machteloos of boos voelen. In hun wanhoop schudden ze het kind soms door elkaar om het stil te krijgen. Veel ouders of verzorgers realiseren zich niet hoe gevaarlijk het schudden is. In dit soort situaties kunnen zij het best het volgende doen:

• Het kind op een veilige plek leggen, bijvoorbeeld in bed of in de box.
• Iemand zoeken die even de zorg voor het kind kan overnemen, zoals een familielid, vriend of vriendin of een buurvrouw.
• Tijd voor zichzelf nemen, zodat ze kunnen bijkomen en ontspannen.

Ook als een kind zich erg verslikt en dreigt te stikken, kunnen ouders in paniek het kind soms door elkaar schudden om ervoor te zorgen dat het weer gaat ademhalen. 

Voor andere adviezen voor ouders hoe te voorkomen dat zij hun kind door elkaar schudden, zie de informatie van Kind en Gezin. 

Risico- en beschermende factoren

Lees hier meer over de belangrijkste risico- en beschermende factoren voor alle vormen van kindermishandeling. Risicofactoren zijn factoren die de kans op kindermishandeling vergroten. Als er risicofactoren aanwezig zijn, betekent dat niet dat er sprake is van kindermishandeling.

Voor het shakenbabysyndroom zijn er specifieke risicofactoren. Voorbeelden van kindfactoren zijn:

• Huilbaby's
• Te vroeg geboren baby's of baby's met een beperking of stoornis

Voorbeelden van ouderfactoren zijn:

• Moeders met tekenen van postnatale depressie of een psychose
• Ouders die eerder kinderen mishandeld hebben
• Wanneer er sprake is van een instabiele gezinssituatie

Signalen en herkennen

Risicofactoren kunnen een signaalfunctie hebben, maar dat hoeft niet altijd zo te zijn. Tegelijkertijd zijn er ook niet altijd signalen aanwezig, wanneer er wel sprake is van kindermishandeling. Daar komt nog bij dat symptomen vaak aspecifiek zijn: de symptomen passen niet altijd in de specifieke aandoening of oorzaak, of ze lijken bij een andere oorzaak te passen. Het is daarom belangrijker om gevoelig te zijn voor signalen en het wegen ervan, dan om precies te weten welke signalen relevant zijn. 

Er zijn veel signalen die kunnen duiden op het shakenbabysyndroom. Soms komen jonge kinderen op de eerste hulp terecht met bijvoorbeeld bewusteloosheid of coma. Maar ook andere symptomen zoals gebrek aan eetlust, braken, moeite met ademhalen, toename van de schedelomtrek, verminderde spierspanning, blauwe plekken of tekenen van een breuk kunnen signalen zijn van het shakenbabysyndroom. Wanneer er verder medisch onderzoek gedaan wordt, kan blijken dat er bloedingen zijn zoals een subdurale bloeding of een netvliesbloeding.

Mogelijke gevolgen

Een geschudde baby hoeft in eerste instantie niet anders dan normaal te reageren. Letsel is niet altijd direct zichtbaar, maar kan zich ontwikkelen in de uren na het schudden. Kinderen kunnen allerlei symptomen krijgen als gevolg van het hersenletsel, bijvoorbeeld verminderde eetlust, overgeven, moeite met ademhalen of slikken, verminderd bewustzijn of zelfs een coma, epileptische aanvallen, verlaagde spierspanning of slapheid.

Ongeveer een kwart van de geschudde baby's overlijdt aan de gevolgen hiervan. Van de kinderen die overleven heeft zo'n 80 procent levenslang last van de gevolgen van het schudden. Langetermijngevolgen kunnen fysieke beperkingen zoals doofheid, blindheid en epileptische aanvallen, verstandelijke beperkingen, leer- en gedragsproblemen, taal- en spraakproblemen en ontwikkelingsachterstanden zijn.

Op de pagina Gevolgen van kindermishandeling lees je meer over de gevolgen van andere vormen van kindermishandeling.

Aanpak

Er zijn verschillende interventies die kunnen worden ingezet om kindermishandeling te stoppen, herhaling te voorkomen en schadelijke gevolgen te beperken. Zo zijn er preventieve interventies voor gezinnen met een verhoogd risico, interventies om kindermishandeling te stoppen en veiligheid te bevorderen, en interventies die gericht zijn op behandeling en herstel van de gevolgen. Effectieve interventies kunnen worden gevonden in de databank Effectieve jeugdinterventies.

Belangrijkste is om het shakenbabysyndroom te voorkomen. De jgz-richtlijn Kindermishandeling beveelt goed voorlichting aan opvoeders aan. Inzicht in de kwetsbaarheid van baby's en de gevaren van schudden en het omgaan met stressvolle situaties in de verzorging van een baby zijn daarbij van belang.

Als een ouder een kind toch door elkaar geschud heeft, is snelle medische hulp en de juiste diagnose nodig om te voorkomen dat de gevolgen verergeren, bijvoorbeeld door behandeling van een zwelling in de hersenen.

Als gemeente kun je shakenbabysyndroom preventief aanpakken door onder andere: voorlichting te geven, programma's inzetten en kwaliteitseisen te stellen aan organisaties. Lees in deze publicatie meer wat je als gemeente kunt doen.

Wil je meer weten over het voorkomen van kindermishandeling? Lees dan de pagina Werken aan preventie van kindermishandeling.