Wat is kindermishandeling?

Wat is kindermishandeling?

Kindermishandeling is elke vorm van mishandeling die voor een kind bedreigend of gewelddadig is. Dus niet alleen lichamelijk geweld, maar ook bijvoorbeeld emotionele mishandeling of verwaarlozing vallen eronder.

Bij elke vorm van kindermishandeling varieert de ernst van licht tot zeer zwaar. De duur en frequentie van het geweld bepalen mede de ernst van de mishandeling. Stress, als gevolg van problemen bij de ouders, het kind, het gezin of in de omgeving, kan een rol spelen bij het ontstaan van een situatie waarin kindermishandeling zich voordoet. 

Lees meer op de pagina Beschermende en risicofactoren bij kindermishandeling

Vormen van kindermishandeling

Vormen van kindermishandeling en huiselijk geweld komen vaak in combinatie voor.

Lichamelijke mishandeling

Onder lichamelijke of fysieke kindermishandeling vallen alle vormen van lichamelijk geweld tegen een kind, zoals slaan met de vlakke hand of een voorwerp, schoppen, bijten, knijpen, krabben, aan haren trekken of brandwonden toebrengen.

Lichamelijke mishandeling komt, net als andere vormen van kindermishandeling, in verschillende gradaties voor. Afhankelijk van de ernst van de mishandeling zijn de lichamelijke gevolgen voor het kind groter of kleiner, variërend van een blauwe plek tot ernstig letsel en ziekenhuisopname of zelfs overlijden. Uit onderzoek blijkt dat een opvoedstijl van fysiek straffen ('een tik op de billen') en ernstige lichamelijke mishandeling onderdeel zijn van eenzelfde continuüm van zeer licht tot zeer ernstig geweld. Hieraan liggen vergelijkbare mechanismen ten grondslag.

Bijzondere vormen lichamelijke mishandeling

Shakenbabysyndroom (Abusive Head Trauma)

Een bijzondere vorm van fysieke kindermishandeling is het 'shakenbabysyndroom', waarbij een baby zo hard door elkaar geschud wordt dat hij daar hersenletsel aan overhoudt of zelfs overlijdt.

Meer informatie over shakenbabysyndroom

Kindermishandeling door falsificatie (Münchhausen-by-proxysyndroom)

Een andere bijzondere vorm is kindermishandeling door falsificatie, waarbij ouders, meestal moeders, hun kind opzettelijk ziek maken of ziekteverschijnselen simuleren, normale symptomen interpreteren als ziekteverschijnselen of onnodige medische onderzoeken laten ondergaan.

Meer informatie over kindermishandeling door falsificatie

Meisjesbesnijdenis

Vrouwelijke genitale verminking (VGV) of meisjesbesnijdenis is ook een vorm van lichamelijke mishandeling. Het is een gebruik waarbij de clitoris (deels) wordt besneden of verwijderd. Het komt in Nederland vooral voor bij migranten uit Afrikaanse landen rond de Sahara.

Meer informatie over meisjesbesnijdenis

Mishandeling van het ongeboren kind

Het gebruiken van alcohol, drugs of tabak, maar ook partnergeweld en zelfverwaarlozing van de zwangere tijdens de zwangerschap, kan leiden tot vroeggeboorte, een (te) laag geboortegewicht en aangeboren aandoeningen. Dit zijn ook factoren die geassocieerd worden met risico op kindermishandeling.

Gevolgen lichamelijke mishandeling

Lichamelijke mishandeling, in elke gradatie, kan zorgen voor stagnaties in de ontwikkeling van het kind en hangt samen met diverse psychische problemen en gezondheidsklachten op latere leeftijd. Daarnaast is er sprake van externaliserend probleemgedrag, delinquentie, drugsgebruik en een verhoogd risico op poging tot suïcide bij jongeren.

Meer informatie over de gevolgen van kindermishandeling

Emotionele mishandeling

Van psychische of emotionele mishandeling is sprake wanneer ouders of andere opvoeders met hun houding en gedrag afwijzing en vijandigheid uitstralen tegenover het kind. Bij alle geregistreerde gevallen van kindermishandeling, in de Nationale prevalentiestudie mishandeling in 2017, ging het bij 11 procent om emotionele mishandeling.

Vormen emotionele mishandeling

Naast handelingen zoals uitschelden, manipuleren, kleineren, bang maken, isoleren, uitsluiten, opsluiten en te hoge eisen stellen op cognitief gebied is niet passende 'inzet' van het kind bij partnergeweld ook een vorm van emotionele mishandeling. Denk bijvoorbeeld aan het kind de kamer inroepen als getuige of het tussen de volwassenen in plaatsen als schild, getuige zijn van partnergeweld, stressvolle omstandigheden rond een complexe scheiding of mishandeling van broertjes of zusjes.

Gevolgen emotionele mishandeling

Emotionele mishandeling heeft grote gevolgen voor het welzijn en de ontwikkeling van het kind op de lange termijn. Kinderen die met emotionele mishandeling te maken hebben gehad, kunnen daar tot in hun volwassenheid last van hebben. Zij hebben bijvoorbeeld last van een verhoogd stressniveau of zelfs een posttraumatische stressstoornis, een depressie of een angststoornis.

Daarnaast wordt emotionele mishandeling geassocieerd met psychose, drugsgebruik, miskramen, het ervaren van intimidatie later in het leven en symptomen van astma. Ook komen problemen in het aangaan van vriendschappen en partnerrelatie veel voor bij mensen die als kind emotioneel mishandeld zijn. Hun vermogen om zich aan anderen te hechten is vaak verstoord.

De gevolgen van emotionele mishandeling zijn groter dan die van lichamelijke mishandeling of van emotionele verwaarlozing.

Meer informatie over de gevolgen van kindermishandeling

Lichamelijke verwaarlozing

Bij lichamelijke verwaarlozing komen ouders of opvoeders langdurig onvoldoende tegemoet aan de lichamelijke basisbehoeften van het kind zoals eten, drinken, kleding en dak boven het hoofd. Het kind krijgt niet de verzorging waar het gezien de leeftijd behoefte aan en recht op heeft. In 24 procent van de geregistreerde gevallen van kindermishandeling, in de Nationale prevalentiestudie mishandeling in 2017, ging het om lichamelijke verwaarlozing.

Ouders of opvoeders geven het kind bijvoorbeeld structureel te weinig, slechte of onregelmatige voeding. Er wordt ook gesproken van verwaarlozing als ouders het kind niet adequaat kleden, bijvoorbeeld in vuile kleren laten rondlopen of in de winter nog in een T-shirtje buiten laten lopen. Het kan ook zijn dat ouders het kind onvoldoende beschermen, bijvoorbeeld tegen kou of gevaren. Ook het ontzeggen van noodzakelijke medische zorg is een vorm van verwaarlozing.

Gevolgen lichamelijke verwaarlozing

Bij ernstige lichamelijke verwaarlozing loopt het welzijn of de ontwikkeling van het kind gevaar. Onvoldoende toezicht kan bijvoorbeeld maken dat een kind binnen- of buitenshuis een ongeluk krijgt. Denk aan een peuter die een kop hete thee over zich heen trekt zonder dat ouders in de buurt zijn om toezicht te houden.

Bij jonge kinderen kan lichamelijke verwaarlozing ook tot gedragsverandering leiden. Het kind huilt snel, is snel geprikkeld, moeilijk te kalmeren of juist apathisch, maakt weinig oogcontact en reageert niet adequaat op menselijke stemmen en gezichten. Verder is er kans op een vertraagde ontwikkeling van de psychomotoriek en de spraak. Bij oudere kinderen kan het ook sociale gevolgen hebben, bijvoorbeeld doordat klasgenoten hen buitensluiten als ze geregeld met vieze of stinkende kleren op school komen.

Lichamelijke verwaarlozing kan leiden tot zowel ondergewicht als overgewicht bij kinderen. Wanneer een kind onvoldoende of zeer slecht te eten krijgt, kan het ziek worden en een groei- en ontwikkelingsachterstand oplopen.

Emotionele verwaarlozing

Wanneer ouders hun kind emotioneel verwaarlozen, komen zij niet tegemoet aan de emotionele en pedagogische behoeften van hun kind. Ouders zijn niet emotioneel en empathisch betrokken bij hun kind. Bij alle geregistreerde gevallen van kindermishandeling, in de Nationale prevalentiestudie mishandeling in 2017, ging het bij 36 procent om emotionele verwaarlozing.

Van emotionele verwaarlozing is sprake wanneer ouders langdurig tekortschieten in responsiviteit en het geven van positieve aandacht aan het kind. Wanneer ouders onvoldoende ouderlijk gezag uitoefenen of onvoldoende structuur bieden, is sprake van pedagogische verwaarlozing.

Gevolgen emotionele verwaarlozing

Emotionele verwaarlozing heeft, net als emotionele mishandeling, ernstige gevolgen voor de sociale en emotionele ontwikkeling van kinderen. Een gebrek aan interactie met baby's en jonge kinderen heeft negatieve invloed op hun hersenontwikkeling. Als gevolg daarvan kunnen zij allerlei psychische, gedrags- en leerproblemen ontwikkelen.

Combinaties

In de praktijk komen de verschillende vormen van kindermishandeling vaak in combinatie voor. Lichamelijke mishandeling en verwaarlozing en seksueel misbruik hebben vaak ook een emotionele component. Seksueel misbruik komt wel vaak op zichzelf voor.

Meer informatie over seksueel misbruik

Getuige zijn van huiselijk geweld

Een voorbeeld van een vorm die als emotionele mishandeling én als emotionele verwaarlozing kan voorkomen, is getuige zijn van huiselijk geweld. Kinderen die getuige zijn van geweld in het gezin worden geconfronteerd met geweld in hun eigen huis. Dat kan gaan om het zien of horen van conflicten tussen hun ouders, of geconfronteerd worden met de gevolgen, bijvoorbeeld verwondingen bij de ouder of het moeten vluchten van een ouder.

Meer informatie over kinderen die getuige zijn van huiselijk geweld

Signalen herkennen

Risicofactoren kunnen een signaalfunctie hebben, maar dat hoeft niet altijd zo te zijn. Tegelijkertijd zijn er ook niet altijd signalen aanwezig wanneer er wel degelijk sprake is van kindermishandeling. Daar komt nog bij dat symptomen vaak aspecifiek zijn. Het is daarom belangrijker om gevoelig te zijn voor signalen en het wegen ervan, dan om precies te weten welke signalen relevant zijn.

Er zijn veel verschillende signalen die volgens wetenschappelijk bewijs of expert-consensus een signaal van kindermishandeling kúnnen zijn. Denk aan blauwe plekken, beten, botbreuken, signalen van verstikking, brandwonden, onder- en overvoeding of interne kneuzingen of bloedingen.

Bij beoordeling van lichamelijke signalen is de locatie zeer van belang. Sommige plaatsen of verwondingen zijn meer verdacht dan andere, vanwege bijvoorbeeld leeftijd en ontwikkeling. Zo komt het veel voor dat peuters blauwe plekken hebben op de onderbenen en knieën, dat hoeft dus geen signaal van kindermishandeling te zijn. Blauwe plekken op de torso, oren of nek bij kinderen onder de vier jaar zijn verdacht, net als letsel aan de ribben.

Daarnaast kunnen ook signalen uit de omgeving wijzen op mogelijke kindermishandeling. Denk aan een agressieve bejegening tussen ouder en kind, negatieve interactie tussen de ouders, of meldingen of signalen van dierenmishandeling in het gezin.

Bekijk ook de pagina Signalen herkennen voor professionalsBekijk ook de pagina Wat doe ik als ik me zorgen maak voor oudersMeer informatie over mogelijke signalen

Meer informatie

Meer informatie over vormen van huiselijk geweld en kindermishandelingRichtlijn Kindermishandeling - Richtlijnen jeugdhulp en jeugdbeschermingTipsheet Emotionele en pedagogische verwaarlozing