Wat kan de school doen tegen pesten?

Pesten voorkomen en verminderen

Om zich optimaal te kunnen ontwikkelen, hebben leerlingen een veilige leeromgeving nodig. De school heeft de taak om daarvoor te zorgen. Daar hoort ook het voorkomen en verminderen van pesten bij. De volgende zaken kunnen daar een belangrijke rol in spelen:

• Een positieve leeromgeving met een sterk pedagogisch klimaat, waar kinderen gezien en gehoord worden, prettig met elkaar leren omgaan, elkaar helpen, en conflicten constructief leren oplossen.
• Een informatie- en dialoogavond voor ouders over de manier waarop de school werkt aan een positief klimaat en pestgedrag binnen de school. Informeer ouders waar zij terecht kunnen als zij denken dat het niet goed gaat met hun kind. Lees ook de pagina Hoe kan ik leerlingen en ouders betrekken bij anti-pestbeleid?
• Adequaat toezicht op het schoolplein waarbij er altijd professionals aanwezig zijn tijdens bijvoorbeeld pauzes, lesovergangen en andere vrije momenten. Deze professionals ondersteunen leerlingen bij het oplossen van conflicten en handhaven de regels en afspraken. Zij zorgen voor rust, veiligheid en orde tijdens vrije momenten.
• Een heldere en zichtbare schoolbrede gedragscode tegen pesten, met een eenduidige aanpak binnen de school. Als de ene leerkracht heel andere regels hanteert dan de andere, kan het voor leerlingen onduidelijk zijn welke regels wanneer gelden.
• Goede samenwerking tussen alle professionals in en om de school, met regelmatige afstemming over het anti-pestbeleid. Bespreek de gedragsregels bijvoorbeeld tijdens een studiedag en reflecteer samen op het handelen. Hanteert iedereen dezelfde regels, op dezelfde manier? Vraagt de situatie om een verandering of aanscherping van de regels? Op welke manier kunnen leerlingen meepraten over de gedragsregels?
• Een helder veiligheidsplan met daarin afspraken over het voorkomen en tegengaan van pesten. Let op dat dit niet in een lade verdwijnt, maar dat de afspraken ook daadwerkelijk na worden geleefd. Denk aan: een anti-pestprotocol, een aanspreekpunt binnen de school voor het melden van of praten over pesten, en een gedragscode voor leerlingen, ouders en professionals.
• Neem regelmatig een vragenlijst af bij docenten en leerlingen om de veiligheid te monitoren. De intern begeleider of schoolpsycholoog nemen hierin een actieve rol. Zij kunnen ondersteunen bij de afname en analyseren en interpreteren de uitkomsten. Welke aanscherpingen zijn nodig om het pesten nog effectiever tegen te gaan? Lees verder over de rol van de intern begeleider en schoolpsycholoog in het interview Doe meer tegen pesten.

Naast het voorkomen of stoppen van het pesten, kan het nodig zijn om specialistische hulp te bieden aan leerlingen die gepest zijn en/of die pesten.

Effectieve interventies inzetten

Om pestgedrag tegen te gaan, kan het helpen om een interventie of programma in te zetten. Effectieve interventies zijn te vinden in de databank Effectieve jeugdinterventies. We onderscheiden drie soorten interventies:

• Universele anti-pestprogramma's: voor alle kinderen en in alle groepen.
• Programma's gericht op het gedrag dat met pesten te maken kan hebben, zoals sociale vaardigheden, weerbaarheid en een positief schoolklimaat.
• Programma's gericht op het monitoren, begrenzen en bestraffen van probleemgedrag zoals pesten.

Daarnaast zijn er individuele interventies ontwikkeld. Bijvoorbeeld geïndiceerde trainingen voor kinderen die pesten, en trainingen voor kinderen die gepest zijn. Daarbij is het belangrijk dat ook het groepsproces aandacht krijgt. Als de sfeer of de sociale norm in de groep niet verandert, is het voor een leerling moeilijker om de nieuw geleerde kennis en vaardigheden toe te passen en is de kans groter dat hij of zij terugvalt in het oude gedrag.

Voorwaarden voor de effectiviteit van interventies

Voor het aanpakken en tegengaan van pesten zijn schoolbrede interventies het meest effectief. Intensieve, langer durende interventies die breed gedragen worden in de school zijn effectiever dan kortdurende interventies. Het kost tijd om een positieve groep te creëren en dit vraagt blijvende aandacht.

Onderzoek laat zien dat interventies alleen effectief zijn als ze goed worden geïmplementeerd en uitgevoerd en dat dit in de praktijk vaak niet gebeurt. Scholen zetten soms bijvoorbeeld alleen bepaalde onderdelen van de interventie in, terwijl ze in samenhang pas effect hebben. Onvolledige inzet kan zelfs negatieve gevolgen hebben. De uitdrukking 'Baat het niet, dan schaadt het niet' gaat dan dus niet op.

In de databank Effectieve jeugdinterventies vind je meer informatie over de precieze doelen en doelgroepen van programma's en over hun effectiviteit.

Verschil primair onderwijs en voortgezet onderwijs

In de databank Effectieve jeugdinterventies zijn geschikte interventies voor het primair onderwijs opgenomen, die volgens de eerste aanwijzingen goed onderbouwd of effectief zijn. Om de effectiviteit van programma's binnen het voortgezet onderwijs te kunnen beoordelen, is er nog meer onderzoek nodig.

Ernstige gevolgen van pesten

Een kind dat gepest wordt, kan zich eenzaam en minderwaardig voelen. Zelfs zo dat het denkt dat de situatie nooit meer zal veranderen. Met zelfmoordgedachtes tot gevolg. Aan de buitenkant kun je niet zien of een kind aan zelfdoding denkt. Lees op deze pagina welke signalen er kunnen zijn. En hoe je hier met een jongere over praat. Je kunt ook deze online training over gespreksvoering doen. Of lees meer over deze suïcidetraining gatekeeper.

Meer informatie

• Lees op de website van Stichting School & Veiligheid meer over wat een schoolteam kan doen.
• Bekijk de erkende interventies in de databank Effectieve jeugdinterventies.
• Lees het eindrapport van de Commissie Anti-pestprogramma's over de effectiviteit van interventies: Effecten van anti-pestprogramma's.
• Lees het interview met Gijs Huitsing en Danelien van Aalst: Doe meer tegen pesten.