'Te weinig bescherming tegen uitbuiting'

Nederland moet meer doen om minderjarigen te beschermen tegen uitbuiting. Dat concludeert het Centrum Kinderhandel en Mensenhandel (CKM) na een analyse van de online hulpverleningsgesprekken op Chat met Fier van de afgelopen vijf jaar. De sociale omgeving kan slachtoffers ondersteunen, vertelt Els te Winkel van het Nederlands Jeugdinstituut.

In vijf jaar tijd namen ongeveer 1.200 slachtoffers van seksuele of criminele uitbuiting contact op met de hulplijn van Fier. Bijna de helft was minderjarig. De gemiddelde leeftijd van slachtoffers varieerde in de loop der jaren tussen 17 en 21 jaar. In 2023 was de gemiddelde leeftijd 20 jaar. Een groot deel van de slachtoffers op Chat met Fier was nog nergens anders in beeld, kwam niet voor in officiële registraties en kreeg geen ondersteuning.

De rol van sociale media bij uitbuiting neemt toe. Gemiddeld een kwart van de slachtoffers ontmoet de pleger online, met name op Instagram, Snapchat en datingapps. Als dwangmiddel dreigen plegers vaak met geweld of met 'sextortion', het online delen van seksueel getinte beelden van het slachtoffer. Socialemediaplatforms en seksadvertentiesites doen volgens CKM niet genoeg om uitbuiting tegen te gaan. Het centrum roept de minister van Justitie en Veiligheid op om in te grijpen.

Sociale omgeving

Bij de chatbezoekers die een pleger noemden, was dat in 2023 in bijna de helft van de gevallen de partner of ex-partner. Bij een derde was het iemand uit de sociale omgeving van het slachtoffer en bij een vijfde een familielid. Ten opzichte van eerdere jaren is het aandeel van plegers uit de sociale omgeving toegenomen.

Contact met een anonieme hulplijn is vaak de eerste stap om ook informele hulp in de omgeving te vragen. Contact zoeken met een hulpinstantie is dan pas de volgende stap. Een van de aanbevelingen van CKM is dan ook om de sociale omgeving van slachtoffers te betrekken bij het organiseren van bescherming en zorg.

Voor twee derde van de slachtoffers die voor het eerst hun verhaal deelden, was dat echter een negatieve ervaring. Dat was vooral als ze de hulpverlening, de politie of de familie in vertrouwen namen.

De eerste reactie

In de sociale omgeving kan de eerste reactie van bijvoorbeeld een familielid, een buur of een docent bepalen wat slachtoffers vervolgens doen, zegt Els te Winkel van het Nederlands Jeugdinstituut. 'Of ze hulp zoeken, of in de uitbuitingssituatie blijven. Hoe onveilig ook, dat is een bekende situatie. Ze weten hoe het werkt en wat de regels en normen zijn. Het is niet veilig, maar wel voorspelbaar. Ze weten niet wat er gebeurt als ze eruit stappen. Dat is ook een reden waarom slachtoffers vaak weer teruggaan naar de uitbuitingssituatie.'

'Laat slachtoffers hun verhaal vertellen zonder daar gelijk een oordeel over te hebben', vervolgt Te Winkel. 'Het zijn vaak pubers. Die hebben nog niet zo'n goed inschattingsvermogen en kunnen risico's en gevolgen slecht overzien. Als je vraagt waarom ze zoiets doms hebben gedaan, voelen ze zich niet gehoord. Ze voelen zich vaak toch al schuldig. En ze zien zichzelf misschien niet als slachtoffer.'

Erkenning en beloning

'Begin het gesprek met een vorm van erkenning en beloning. 'Wat fijn dat je dit met me wilt bespreken', of 'Het is dapper dat je hierover durft te praten'. Nodig het slachtoffer dan uit om meer te vertellen. Luister met empathie en reageer niet kritisch. Focus op 'hoe gaan we verder' in plaats van 'hoe ben je hier terechtgekomen'. Vraag dus wat het slachtoffer nodig heeft. 'Wat zou jij nu willen doen om uit deze situatie te komen? Wat wil je dat ik doe?' En geef daarbij kleine complimentjes, want dat werkt bij jonge mensen veel beter dan afkeuring.'

Criminele uitbuiting

CKM signaleert in 2023 een flinke stijging van het aantal slachtoffers van criminele uitbuiting dat contact zoekt met de hulplijn. In eerdere jaren bleef dat aantal onder de 20; vorig jaar waren het er 85. Driekwart moest voor anderen drugsdelicten plegen. Die stijging kan te maken hebben met de toegenomen aandacht voor criminele uitbuiting, zegt Te Winkel. 'Vroeger werden deze slachtoffers vooral als criminele jongeren gezien. Nu is er oog voor het feit dat het ook kan gaan om uitbuiting.'

Meer informatie

Bericht Centrum Kinderhandel en MensenhandelRapport Onzichtbare slachtoffers van mensenhandel in 2023