Welke rol spelen professionals in het onderwijs?

Een kerndoel dat goed moet zijn ingevuld

Onderzoek laat zien dat veel kinderen en jongeren van klimaatverandering weten door wat erover wordt verteld in het onderwijs. Dat is logisch. Een van de kerndoelen van het basisonderwijs is bijvoorbeeld dat leerlingen leren over het klimaat en de energiebronnen in ons land en in de wereld.

Maar verschillende bronnen in de literatuur wijzen erop dat dit niet genoeg is om leerlingen klimaatverandering te laten begrijpen. Het enkel overdragen van kennis hierover aan kinderen en jongeren zonder een hoopvol handelingsperspectief kan slecht uitpakken, zo blijkt. Het kan verlammend werken vanwege het beeld van een akelige toekomst en apathie en negativisme in de hand werken.

Onderwijs dat zich eenzijdig richt op kennisoverdracht zou in dat licht te zien zijn als risicofactor voor het welzijn van kinderen en jongeren. Zaak is daarom een goede kennisoverdracht te combineren met een actiegerichte benadering met een hoopvol toekomstperspectief.

Algemene bijdrage voor een duurzame schoolomgeving

Scholen kunnen met leerlingen werk maken van het klimaatthema door informatievoorziening, actiegerichtheid en het creëren van hoop te combineren. Hieronder vind je drie voorbeelden die dit concreet maken.

Eco-Schools is een programma van de Foundation for Environmental Education (FEE), de grootste organisatie voor natuur- en milieueducatie ter wereld en erkend door de Verenigde Naties. Met Eco-Schools maken scholen over de hele wereld werk van een duurzame toekomst op het gebied van onder meer afval, voedsel, spullen, energie en klimaat. Kenmerk van de aanpak is de 'Student-led change': leerlingen onderzoeken de school aan de hand van een Eco-scan, beslissen samen met anderen welke thema's ze willen aanpakken, verzinnen concrete acties en maatregelen en voeren deze uit. In Nederland verzorgt SME de coördinatie en uitvoering. Er zijn inmiddels al meer dan 160 Eco-Schools in Nederland.  

SDG Nederland is een organisatie die zich inzet voor duurzame ontwikkelingsdoelen. De organisatie laat zien hoe scholieren, studenten, leerkrachten en de schoolorganisatie werk kunnen maken van een duurzame toekomst. Daarnaast laat zij zien hoe je als school de autonomie van jongeren kunt proberen te prikkelen, interdisciplinair werk te stimuleren en stage- en praktijkopdrachten innovatief in te richten.

Het netwerk Leren voor Morgen biedt aan de hand van de zogeheten Whole School Approach (WSA) materiaal en voorbeelden van een integrale aanpak voor de verduurzaming van het onderwijs. Aspecten van die aanpak zijn curriculum, visie, didactiek, omgeving, bedrijfsvoering, en professionalisering. De WSA concretiseert de zeventien Sustainable Development Goals (SDG's) van de VN en wordt wereldwijd toegepast.

Overig lesmateriaal met kennis en handelingsperspectief

Lesmateriaal biedt vaak informatie over de aard en omvang van het klimaatprobleem, en laat zien wat kinderen en jongeren kunnen doen om duurzamer te leven. Hieronder zetten we een aantal bronnen op een rij. Weet dat het van belang is het materiaal op een juiste manier in te zetten: niet alleen probleemgericht, maar in een benadering die een hoopvolle toekomst creëert.   

Algemeen

• Een grote verzameling van Vlaams materiaal voor het basis- en voortgezet onderwijs.
• Informatie uit 2017, met veel ideeën voor het basis- en voortgezet onderwijs.
• De zogeheten Leerhoek van de Europese Unie biedt voor verschillende leeftijdsgroepen informatie en lesmateriaal.
• In de Kennisbank Natuur- en MilieuEducatie (NME) is een grote hoeveelheid materiaal te vinden voor leerkrachten, docenten en studenten.

Basisonderwijs

• Lespakketten | Primair Onderwijs: lespakketten - milieu en klimaat.
• TOOL onderzoeken leren in het basisonderwijs (groep 5-8). Voorbeeld over klimaatverandering.
• Info en lesmateriaal voor het basisonderwijs van Groene Voetstappen.
• De Energie(r)evolutie (groep 7-8). Lesmateriaal voor op school - NEMO Science Museum.
• Het Instituut voor Natuureducatie (IVN) faciliteert direct of indirect natuur- en buitenonderwijs op vrijwel alle 7000 basisscholen en bij een groot aantal basisscholen op het schoolplein. 

Voortgezet onderwijs

• De Wageningen Universiteit geeft ideeën voor het maken van een profielwerkstuk in het voortgezet onderwijs.
• De non-profit-organisatie Young Impact helpt bij het inspireren en activeren van leerlingen om onder meer aan de verbetering van het klimaat bij te dragen.
• Op EnergieGenie is materiaal te vinden voor vmbo, havo en vwo.

Hoger onderwijs

• Voorbeelden uit het hoger onderwijs
• Duurzaam MBO: De energietransitie

Lesmateriaal over het omgaan met zorgen, angst en conflict

Onderzoek laat zien dat de klimaatkwestie bij veel kinderen en jongeren zorgen, angst en somberheid oproept. Ook kan het een bron zijn van spanning tussen leeftijdsgenoten of met ouders vanwege meningsverschillen over oorzaken en oplossingen. Kinderen en jongeren kunnen met loyaliteitsconflicten te maken krijgen als zij de zorgen delen over de klimaatontwikkelingen en tegelijkertijd thuis veel scepsis over het thema tegenkomen. Er is voor zover wij weten weinig lesmateriaal beschikbaar dat meer vanuit pedagogisch perspectief ingaat op hoe kinderen en jongeren kunnen leren omgaan met de zorgen, gevoelens en spanningen specifiek rondom de klimaatkwestie.

Aan de ene kant is dat logisch, want er zijn meer kwesties die soortgelijke aandacht behoeven, zoals het diversiteitsvraagstuk, inflatie en de naweeën van de coronapandemie. Dan is het nuttiger om meer algemeen aandacht te besteden aan de vraag: hoe ga je algemeen om met zorgen, gevoelens en spanningen rondom dit soort zaken? Daar zijn programma's voor, die kinderen en jongeren leren mentaal gezond op te groeien en hun democratisch burgerschap te ontwikkelen, zoals: 

• De Vreedzame school: programma voor burgerschap, sociale competentie, acceptatie.
• Vrienden: groepspreventie in het onderwijs bij gevoelens van angst en somberheid.
• Happyles: e-hulp in de school bij gevoelens van somberheid.

Aan de andere kant zou het goed zijn om een concreet vraagstuk als aanknopingspunt te nemen om te leren hoe je op een gezonde en constructieve manier een thema tegemoet treedt. Het klimaatthema leent zich daar goed voor. In dat licht zijn de tips die bij de informatie voor ouders staan wellicht informatief.