A406: Problematisch afhankelijkheidsgedrag niet aan middelen gerelateerd

Kenmerken

Bij deze problematiek gaat het om afhankelijkheidsgedrag ten aanzien van activiteiten of behoeften zoals gamen, gokken, stelen of behoeften op seksueel gebied. Daarbij is nog niet vastgesteld of er sprake is van lichamelijke en/of geestelijke afhankelijkheid. Van problematisch gedrag is sprake als er enige mate van afhankelijkheid is.　

Het problematische afhankelijkheidsgedrag komt onder meer tot uiting door:

• spijbelen
• stemmingswisselingen
• liegen
• onttrekken aan sportactiviteiten
• ontlopen van vrienden die niet bij de activiteiten betrokken zijn
• 'blind spots' (ofwel periodes waarin ouders niet weten wat de jeugdige doet of waar hij is)
• maken van schulden ten behoeve van het specifieke gedrag
• ontwenningsverschijnselen
• teruglopende schoolprestaties
• in aanraking komen met de politie
• crimineel gedrag en gezondheidsproblemen (zoals verminderd gewicht).

Bij misbruik en dwangmatig gebruik is daarnaast vaak sprake van het volgende:

• De jeugdige heeft onvoldoende invloed op de hoeveelheid en frequentie van het specifieke gedrag (even een gokje wagen, even internetten).
• Belangrijke volwassenen en leeftijdsgenoten hebben onvoldoende remmende invloed op de jeugdige
• Er is sprake van manipulatie: de schuld aan anderen toeschrijven, geïrriteerdheid en boosheid als het gedrag ter sprake komt, een rooskleurigere voorstelling geven / het verhullen van de situatiegebruik van verkleinwoorden ('ik ga nog heel even achter de computer').
• Er is sprake van slachtoffergedrag ('ik kon er niets aan doen dat ik…'). Bij slachtoffergedrag wordt de eigen verantwoordelijkheid en de eigen keuze totaal vergeten. Alles in het leven van een gebruiker is hem overkomen, er is niets aan te veranderen. Dit is een passieve levenshouding en maakt iemand totaal afhankelijk van omstandigheden en van mensen. Andere kenmerken van slachtoffergedrag zijn machteloosheid en een laag zelfbeeld ('het lukt me toch niet om te stoppen').
• De jeugdige liegt en bedriegt omdat hij bang is voor de waarheid of omdat hij zich schaamt voor wat hij heeft gedaan. Ook zal de jeugdige vaker liegen om geld als het gebruik duurder wordt. Na verloop van tijd wordt dit liegen een patroon waar iemand moeilijk uitkomt. Liegen en bedriegen als vorm van overleven wordt ook wel het junkiesyndroom genoemd.
• De jeugdige is steeds meer op zichzelf gericht en houdt minder rekening met anderen.

Subtypes en/of specificaties

Jeugdigen kunnen afhankelijkheidsgedrag vertonen ten aanzien van verschillende activiteiten en behoeften, zoals gokken, computergebruik, thrill seeking, stelen, of activiteiten op seksueel terrein.

Gokken

De jeugdige vertoont afhankelijkheidsgedrag ten aanzien van gokken. Gokken kan onder andere leiden tot schulden, lichamelijke arousal, lichamelijke en psychische onrust als er niet aan de gokbehoefte kan worden voldaan. De schulden kunnen leiden tot crimineel gedrag, prostitutie of blootstelling aan vormen van chantage.

Computermisbruik

De jeugdige vertoont afhankelijkheidsgedrag ten aanzien van computergebruik. Internetmisbruik, gamen, chatten, en socialemediamisbruik kunnen leiden tot een blokkering van ontwikkelingsgerichte taken zoals vriendschappen sluiten, verlies van vrienden, spijbelen, slaapgebrek, agressie en paniek bij het ontbreken of het moeten afsluiten van een computer.

Thrill seeking

De jeugdige vertoont afhankelijkheidsgedrag ten aanzien van thrill seeking. Thrill seeking leidt onder andere tot lichamelijk bedreigende acties zoals brandstichting, van te hoge daken afspringen, vechtpartijen, verdrinking.

Stelen

De jeugdige vertoont afhankelijkheidsgedrag ten aanzien van stelen. Stelen kan leiden tot het in aanraking komen met de politie en onderdeel worden van een semicrimineel circuit.

Probleemgedrag op seksueel terrein

De jeugdige vertoont afhankelijkheidsgedrag ten aanzien van seksueel gedrag. Hieronder valt onder meer het veelvuldig kijken van porno en seksueel grensoverschrijdend gedrag waarbij de integriteit van een ander schade kan oplopen en wat kan leiden tot sociale isolatie (hetgeen weer leidt tot diverse andere problemen).

Culturele, leeftijds- en seksespecifieke kenmerken en verloop

De meeste jongeren maken vanaf hun elfde jaar geregeld op recreatieve wijze gebruik van de mogelijkheid om bijvoorbeeld te internetten of te gokken. Het gedrag is dan nog niet problematisch. Wanneer het vaker voorkomt, kan er sprake zijn van afhankelijkheidsgedrag. Dit kan gepaard gaan met ontwenningsverschijnselen. Dit kan uiteindelijk leiden tot dwangmatig gedrag of verslaving (beschreven in ICD-10; De Vos, 1997).