De Vreedzame Wijk: Samenleven kun je leren!

Met het programma De Vreedzame Wijk wil Stichting Vreedzaam een generatie grootbrengen die harmonieus samenleeft en actief bijdraagt aan de maatschappij. Dit community-programma voor democratisch burgerschap helpt opvoeders en gemeenten om sociale samenhang te versterken en conflicten te hanteren. Dit doen ze door kinderen vanaf jonge leeftijd actief te betrekken en alle opvoeders in de wijk bewust te maken van hun rol daarin. 

Aanleiding: uitbreiding van succesvolle Vreedzame School

De Vreedzame Wijk is ontstaan vanuit het succes van De Vreedzame School, een democratisch burgerschapsprogramma voor het basisonderwijs dat kinderen leert om conflicten samen op te lossen en actief mee te doen. Deze scholen ontstonden in de jaren negentig als reactie op de toenemende individualisering en de groeiende behoefte om beter om te gaan met diversiteit. Pedagoog Micha de Winter benadrukte destijds dat opvoeding niet alleen gericht moet zijn op het eigenbelang maar ook op het gemeenschappelijk belang van de samenleving. Hij geloofde dat positief gedrag kan worden aangeleerd, en dat we gezamenlijk een sociale norm kunnen stellen en hoop kunnen bieden.

Leraren ervaarden in Vreedzame Scholen opvallend minder conflicten dan voorheen. Daarnaast merkten kinderwerkers in de wijk dat kinderen van Vreedzame Scholen in speeltuinen beter samenspeelden dan andere kinderen. Gezien deze positieve resultaten werd het programma uitgebreid van de school naar de wijk. Want ouders, leerkrachten, maar ook andere opvoeders in de wijk kunnen hier een bijdrage aan leveren: 'It takes a village to raise a child'.

Kinderen en jongeren voelen zich graag gezien en gehoord. Het is belangrijk dat zij leren dat hun stem ertoe doet. En dat alle opvoeders samenwerken om een positieve omgeving voor de jeugd te creëren.

Merlijn Slothouber
Stichting Vreedzaam

Aanpak: streven naar samen opvoeden in De Vreedzame Wijk

Een belangrijke gedachte achter De Vreedzame Wijk is dus het idee van opvoeden in het gezamenlijk pedagogisch belang. Dit betekent dat ieder individu deel uitmaakt van verschillende leefwerelden. Zoals de wijk, de sportvereniging, de school, en de familie. Verbondenheid is belangrijk voor mensen, en een eenduidige pedagogische benadering zorgt voor een hechtere gemeenschap, waaraan iedereen een steentje bij kan dragen.

Je wordt niet met democratisch DNA geboren. Je moet je actieve deelname aan de gemeenschap oefenen. Daar heb je als jongere de volwassenen uit jouw omgeving voor nodig. Zij laten zien hoe je je bijdrage kan doen aan de samenleving.

Merlijn Slothouber

Samenwerking tussen alle opvoeders in de wijk

Om dit voor elkaar te krijgen werkt De Vreedzame Wijk zoveel mogelijk samen met alle 'medeopvoeders' in de wijk, die elk op hun eigen manier bijdragen aan de opvoeding. Zoals ouders, kinderopvang, jeugdzorg en sportverenigingen. Zo kan de positieve invloed van De Vreedzame School ook buiten schooltijd doorwerken en een bredere impact hebben op de gemeenschap. Het programma zorgt ervoor dat volwassenen in de wijk samenwerken om kinderen en jongeren te ondersteunen en hun stem te laten horen. Actief leren samenleven staat centraal in De Vreedzame Wijk.

Meer over samenwerking in de wijk lees je bij:

Opgroeien doe je samenWegwijzer gemeenten: bouwen aan een pedagogische basisAlles pagina's over pedagogische basis

Kinderen hebben de toekomst. Zij zijn onze toekomstige politiemensen, buren en burgemeesters. Het is nodig dat zij sociale verantwoordelijkheid en daadkracht oefenen.

Merlijn Slothouber

Het programma

Het Vreedzame Wijk-programma volgt een implementatieplan van ongeveer twee jaar. Alle pedagogisch partners worden betrokken. Professionals, vrijwilligers, ouders en jongeren kunnen trainingen volgen. Ze leren vaardigheden en handelingsperspectief zoals mediatie, maar gaan ook samen aan de slag om impact te maken in hun wijk. De kinderen leveren input voor een wijkmanifest over wat zij belangrijk vinden in hun wijk, en kunnen deelnemen aan een kinderwijkraad en acties in hun wijk. Denk aan het prikken van vuil op straat, maar ook een inzameling voor toiletartikelen voor dak- en thuislozen of een mediator-rol bij een sportevenement. Het programma wordt geborgd via een werkgroep, stuurgroep en train-de-trainer opleiding.

Vier pijlers

Voor een goede pedagogische samenwerking hanteert de Vreedzame Wijk vier pijlers:

1. Positieve sociale gemeenschap

We horen bij elkaar en hebben hart voor elkaar. Door de gezamenlijke pedagogische taal en gezamenlijke activiteiten draagt iedereen een steentje bij aan een gemeenschap waar iedereen zich welkom voelt.

2. Conflicthantering en mediatie

We lossen conflicten zelf op. Conflicthantering bestaat uit vaardigheden die iedereen, jong en oud, kan leren, oefenen en toepassen. 

3. Taken en verantwoordelijkheden

Alle wijkbewoners dragen hun steentje bij. Dit betekent dat iedereen een rol heeft en verantwoordelijkheden op zich neemt om de wijk leefbaar en vreedzaam te houden. Jong geleerd is oud gedaan.

4. Omgaan met diversiteit

Iedereen is anders en hoort erbij. Het accepteren en omarmen van verschillen is belangrijk voor het succes van de Vreedzame Wijk.

Aan de slag met de vier pijlers

1. Positieve sociale gemeenschap

Een positieve sociale gemeenschap begint bij elkaar kennen en zien. Een vriendelijke begroeting is al een goed begin. In de Vreedzame Wijk nemen opvoeders de tijd om de namen van kinderen te kennen, zodat ieder kind zich gezien en gehoord voelt. Ze gebruiken coöperatieve werkvormen waarin kinderen en jongeren hun stem kunnen laten horen en leren hoe ze die effectief kunnen gebruiken. De norm 'We horen bij elkaar' is de kern van een positieve sociale gemeenschap.

2. Conflicthantering en mediatie

Waar mensen zijn, ontstaan conflicten, en dat is normaal. Wat belangrijk is, is dat we leren hoe we samen tot een oplossing komen. Kinderen kunnen vanaf jonge leeftijd leren hoe ze conflicten zelfstandig oplossen en samenwerken aan een oplossing die voor iedereen werkt. Door zelf met een oplossing te komen, ontwikkelen ze zelfvertrouwen, leren ze verantwoordelijkheid te nemen voor hun gedrag én dragen ze actief bij aan het algemeen belang.

3. Taken en verantwoordelijkheden

Elke les of plek in de wijk kan je zien als een 'democratische oefenplek', waarin burgerschapsvaardigheden geoefend kunnen worden. Wanneer opvoeders kinderen de ruimte geven om zelf een taak te bedenken, leren ze sociaal daadkrachtig te zijn. Samen opruimen is hier een voorbeeld van: als iedereen bijdraagt, is het plein snel weer schoon. Ook democratische vaardigheden zoals samen beslissingen nemen maken deel uit van dit leerproces.

4. Omgaan met diversiteit

Buitensluiting en vooroordelen tegenover mensen of groepen die anders zijn, liggen vaak aan de basis van ernstige conflicten. Daarom stellen we een duidelijke sociale norm: artikel 1 van de grondwet, ofwel "Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan." Dit kan dagelijks in de wijk in praktijk worden gebracht. Dit doen we door het goede voorbeeld te geven, nieuwsgierig te zijn naar elkaar en verschillen te omarmen.

Aandachtspunten voor een succesvolle Vreedzame Wijk

Merlijn Slothouber van Stichting Vreedzaam deelt vijf aandachtspunten voor een succesvolle Vreedzame Wijk.

Belang van initiatiefnemers

Initiatiefnemers spelen een cruciale rol bij het opstarten van Vreedzame Wijken. Vaak zijn dit leerkrachten of sociaal professionals verbonden aan een Vreedzame School of welzijnsorganisatie, die zich sterk maken voor een inclusieve en ondersteunende gemeenschap. Zij brengen alle belangrijke partijen bijeen, zoals gemeenteambtenaren, jeugdorganisaties, scholen, bewoners en sportclubs, om gezamenlijk te bespreken hoe de principes van Vreedzaam kunnen worden uitgebreid naar de gehele wijk.

Ouders Betrekken

Het is belangrijk om ouders actief te betrekken bij het proces. Dit kan door middel van ouderavonden, koffieochtenden en buurtactiviteiten. Actieve ouders kunnen als sleutelpersonen functioneren en helpen bij het organiseren van wijkactiviteiten en het oplossen van conflicten op het schoolplein. Het doel is om ouders te inspireren en te betrekken bij het gezamenlijk opvoeden en het creëren van een positieve sfeer in de wijk.

Luisteren naar de stem van kinderen

Kinderen leren een rol te spelen in besluitvormingsprocessen in hun wijk. Hun ideeën en behoeften worden serieus genomen. Een belangrijk onderdeel van de aanpak is daarom het creëren van 'democratische oefenplekken' in de wijk. Dit kan bijvoorbeeld door het oprichten van een kinderwijkraad of jongerenraad, waar kinderen actief kunnen meedenken en deelnemen aan het verbeteren van hun leefomgeving. Kinderen hebben vaak creatieve en praktische oplossingen die volwassenen over het hoofd kunnen zien.

Lees meer op de pagina's over jeugdparticipatie

Tijd nemen

Het opzetten van een Vreedzame Wijk en werken aan vertrouwen en draagvlak vereist tijd. Het is belangrijk om positieve en actieve bijeenkomsten te organiseren, elkaar te zien en te horen en voldoende tijd te nemen om echte verbindingen te maken tussen de betrokken partijen. Ook verschillen van mening bespreken kost tijd, maar levert uiteindelijk vaak heel veel op. Duidelijkheid en consistentie in de aanpak zijn essentieel om vertrouwen en samenwerking te bevorderen.

Gemeenschappelijke pedagogische basis

Het vreedzame gedachtegoed, dus een gezamenlijke visie in de wijk, zorgt voor een gezamenlijke 'taal', waar zo ongeveer iedereen zich in herkent. Dit bevordert samenwerking en de gemeenschappelijke norm maakt het voor de jeugd duidelijker wat er van hen verwacht wordt.

Lees meer hierover in de Wegwijzer gemeenten: bouwen aan een pedagogische basis

Meer informatie

Stichting Vreedzaam werkt intensief samen met onder andere de Universiteit Utrecht, Erasmus Universiteit Rotterdam en de Hogeschool Utrecht voor onderzoek naar De Vreedzame School en De Vreedzame Wijk. Dit programma voor democratisch burgerschap heeft geleid tot verschillende publicaties en boeken. Meer hierover lees je op Stichtingvreedzaam.nl.

Je kunt ook gerust contact opnemen met Stichting Vreedzaam.

De podcast Samen Opvoeden in de Vreedzame Wijk gaat over de rol en voorbeeldfunctie die wijkbewoners op zich kunnen nemen in het opvoeden van kinderen in hun buurt. En hoe de Vreedzame aanpak daarin kan helpen. 

Lees ook

Alle pagina's over de pedagogische basis

Foto Maartje van Dijken

Vragen? Neem contact op met:

Maartje van Dijken

senior medewerker inhoud
m.vandijken@nji.nl