Algemeen

De uitspraak 'It takes a village to raise a child' geeft het treffend weer. In buurten waar meer mensen elkaar en elkaars kinderen kennen, groeien kinderen met minder gedrags- en emotionele problemen op. Wijken waar meer zicht is op kinderen en jongeren en waar de bereidheid is om iets voor de buurt te doen, kennen minder overlast en misdrijven, waaronder kindermishandeling (Baartman 2009). Daarnaast is het uiteraard van belang dat kinderen en jongeren opgroeien in een (fysieke) omgeving die hun genoeg mogelijkheden biedt om zich sociaal, fysiek, cognitief en qua talenten te ontwikkelen. En waar ze kunnen participeren in sport, natuurbeleving, cultuur en kunst.

Pedagogische basis

De opvoed- en opgroeiomgeving waarin kinderen en jongeren opgroeien wordt vaak aangeduid als de pedagogische basis. We spreken ook wel over pedagogisch leefklimaat, pedagogische kracht in de wijk of pedagogische basis. Alle mensen die op de een of andere manier betrokken zijn en zich medeverantwoordelijk voelen voor de jeugd maken hiervan deel uit. Hoe sterker deze context rondom het gezin is, des te groter kans dat kinderen en jongeren zich positief ontwikkelen.

Bottom-up versus top-down

De pedagogische basis kan niet georganiseerd worden door de overheid of instellingen. Het gaat in de eerste plaats om initiatief van burgers. Het is een proces dat meer bottom-up ontstaat, dan top-down wordt gestuurd. Toch kunt u als gemeente het pedagogisch leefklimaat wel versterken. Bijvoorbeeld door omstandigheden te creëren die uitnodigen tot kennismaking, ontmoeting, dialoog, netwerkvorming en het ontwikkelen en uitvoeren van eigen initiatieven.

Wie spelen een rol in de basis?

Ouders zijn uiteraard primair verantwoordelijk voor het opvoeden en opgroeien van hun kinderen. Daarnaast spelen diverse andere partijen een rol. In de thuissituatie, op school of in de vrije tijd. We maken onderscheid tussen de informele omgeving en pedagogische basisvoorzieningen.

De informele omgeving bestaat uit:

• familie
• vrienden
• kennissen
• buurtgenoten
• geloofsgemeenschappen

De pedagogische basisvoorzieningen bestaan uit:

• kinderopvang en peuterspeelzalen
• onderwijs, waaronder ook samenwerkingsverbanden van onderwijs en andere sectoren in de vorm van brede school en integraal kindcentrum (IKC)
• kinder- en jongerenwerk
• vrijetijdssector: organisaties voor sport en cultuur

Gewoon maar toch bijzonder

De basis – de informele omgeving van kinderen, jongeren en hun ouders én de algemene jeugdvoorzieningen – heeft twee belangrijke functies. Ten eerste bevorderen de partijen in de basis het gewone opgroeien, ontwikkelen en opvoeden van álle kinderen en jongeren in hun dagelijkse context. Ook kinderen en jongeren met speciale behoeften moeten zoveel mogelijk in een normale alledaagse omgeving kunnen opgroeien en zich ontwikkelen. Daarnaast speelt de basis een belangrijke rol in preventie. Een sterke basis kan voorkomen dat gewone, alledaagse opgroei- en opvoedvragen uitgroeien tot (ernstige) problemen. En door eventuele problemen snel te signaleren en daar de benodigde hulp bij te halen, kan erger worden voorkomen.

Samenhangend geheel

Een sterke basis vereist een stevige rol van de overheid. Als regisseur van het hele jeugd- en sociale stelsel kan de gemeente bijdragen aan het versterken van zowel de informele hulp en zorg voor kinderen, jongeren en gezinnen, als de kwaliteit van de basisvoorzieningen.

Meer informatie

• Baartman, H. (2009), 'Grootbrengen en mishandelen van kinderen, wiens zorg?' in: 'Investeren rondom kinderen'. Den Haag: Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling/Raad voor Volksgezondheid.
• Denktank Transformatie Jeugdstelsel (2014), Beter met minder. Bouwstenen voor de transformatie van het jeugdstelsel, Utrecht, Nederlands Jeugdinstituut
• MEE Nederland, ActiZ, GGD GHOR Nederland, MOgroep (2015), Stevige basis, goede ontwikkeling. Het belang van de opvoed- en opgroeiomgeving voor de transformatie van de jeugdhulp
• Snijder, M. (2015), Samen om het kind. Een sterke basis, Utrecht, Nederlands Jeugdinstituut