Stemmen voor de toekomst

Als Nederlands Jeugdinstituut zetten we ons in voor het verbeteren van het leven van kinderen, jongeren en hun opvoeders. Een kansrijke jeugd voor ieder kind: daar staan en gaan we voor. We willen dat ieder kind de kans krijgt om zich te ontplooien en een veerkrachtige, actieve en zelfstandige volwassene te worden.

We hebben de verkiezingsprogramma's van de tien partijen die in de peilingen de grootste zijn, doorgelicht op vijf gebieden die belangrijk zijn in het leven van ieder kind en iedere jongere: bestaanszekerheid, samen leven, onderwijs, zorg en − we kunnen er niet omheen − de corona-aanpak. Op elk gebied onderscheiden we thema's die we beschouwen als voorwaarden voor kansrijk opgroeien. Zo wordt duidelijk waar politieke partijen het over eens zijn en waar hun meningsverschillen liggen.

Wat wil de politiek met...

Bestaanszekerheid

Wonen

De meeste partijen vinden dat de woningmarkt toegankelijker moet worden voor starters (VVD, PVV, CDA, D66, GroenLinks, SP, PvdA, ChristenUnie, Partij voor de Dieren). Studenten en starters moeten makkelijker betaalbare woonruimte kunnen vinden en houden, maar ook kunnen doorstromen en plaatsmaken voor nieuwe starters.

Alle partijen benoemen hiervoor als eerste oplossing dat er meer gebouwd moet worden. Het verschilt wel voor wie de partijen willen bouwen. VVD, PVV, CDA, GroenLinks, SP, PvdA, ChristenUnie en PvdD noemen studenten en starters expliciet. Meerdere partijen bepleiten daarnaast ook maatregelen specifiek gericht op jongeren, zoals afschaffing van de overdrachtsbelasting voor starters (VVD, PvdA, PvdD en FVD), niet of minder meerekenen van studieschuld bij een hypotheekaanvraag (D66, CDA, PvdA, ChristenUnie en FVD) en vormen die betaalbaar starten in een (sociale) huurwoning of koopwoning mogelijk maken (PvdA, ChristenUnie, CDA, PvdD en ChristenUnie).

De sociale cohesie in de wijk krijgt ook aandacht. Meerdere partijen (VVD, CDA, ChristenUnie, PvdD en FVD) zijn voor gezamenlijke woonvormen (woningen, hofjes of wijken) waarin meerdere generaties samen kunnen wonen, zodat zij elkaar kunnen ondersteunen.

Armoede en schulden

Alle partijen besteden aandacht aan armoede. Over waar moet worden ingegrepen verschillen de meningen echter sterk. Het bestrijden van problematische schulden krijgt van alle partijen aandacht, maar wordt door FVD en PVV zeer summier genoemd en door D66, CDA, GroenLinks, PvdA, D66, ChristenUnie, SP en VVD uitgebreider besproken. De meerderheid van de partijen (D66, GroenLinks, PvdD, PvdA, ChristenUnie en SP) wil ook de uitkeringen zoals de Wajong of de bijstand verhogen. De PvdA wil deze verhoging graag ook laten gelden voor jongeren en de verplichte zoektermijn van vier weken voor jongeren tot 27 jaar afschaffen.

Werk en inkomen

Veel partijen willen een verhoging van het minimumloon. Dit varieert van enkel een verhoging (CDA, PVV en VVD), een verhoging van tien procent (D66 en ChristenUnie), van veertig procent (PvdD) of naar veertien euro (GroenLinks, PvdA en SP).

Enkele partijen besteden hierbij speciale aandacht aan jongvolwassenen. Zij willen dat het minimumloon vanaf achttien jaar gaat gelden (PvdA, D66, GroenLinks en SP) of dat het minimumjeugdloon ook minimaal tien procent stijgt (ChristenUnie).

De meeste partijen besteden aandacht aan de zekerheid en kansen van jongeren op de arbeidsmarkt (CDA, D66, PvdD, GroenLinks, PvdA, ChristenUnie en SP). Deze partijen willen af van de wildgroei aan (onzekere) contracten en willen het vaste contract als norm.

Speciale aandacht voor jongeren is er bij GroenLinks die jongeren graag een startkapitaal van 10.000 euro wil geven, bij de PvdA die pleit voor een generatiepact waardoor ouderen minder kunnen gaan werken en jongeren het recht krijgen op hun werkplek, bij de ChristenUnie die opmerkt dat vooral praktisch geschoolde jongeren te vaak afhankelijk zijn van een flexibel contract, en bij D66 die aandacht besteedt aan de positie van jonge wetenschappers.

Duurzaamheid en klimaat

Veel partijen hebben oog voor klimaatverandering en willen werken aan een duurzamer Nederland. Zo willen de ChristenUnie, D66, GroenLinks, VVD en de PvdA een vermindering van de CO2-uitstoot en wil de PvdD dat Nederland uiterlijk in 2030 klimaatneutraal is. Het CDA wil met de bedrijven die het meeste uitstoten afspraken maken over vermindering daarvan. De SP wil dat de klimaatdoelen uitgangspunt worden voor handelsverdragen. D66, GroenLinks, SP, PvdA, ChristenUnie en PvdD willen daarnaast geen nieuwe producten meer maken van nieuw plastic. D66, GroenLinks, SP, PvdA, ChristenUnie en PvdD willen dat reizen binnen Europa goedkoper wordt met de trein dan met het vliegtuig om de impact op de natuur te verkleinen.

Een paar partijen hebben concrete voorstellen voor een gezondere leefomgeving voor kinderen en jongeren. Zo wil GroenLinks investeren in verduurzaming van scholen en wil de PvdD meer ruimte voor groen in de straten en ervoor zorgen dat het voor kinderen veiliger wordt om buiten te spelen.

Enkele partijen houden ook expliciet rekening met de mogelijke schade van klimaatverandering voor de volgende generatie en willen een eerlijke kostenverdeling van noodzakelijke klimaatmaatregelen tussen de generaties. Zo wil de PvdA een generatietoets invoeren om te beoordelen of het klimaatbeleid wel eerlijk is voor jongeren.

VVD, D66, GroenLinks, SP, PvdA, ChristenUnie en de PvdD vinden dat wie vervuilt moet betalen, en willen een C02-heffing voor bedrijven.

Samen leven

Participatie en inspraak

De helft van de partijen zegt niets over de participatie van jongeren. GroenLinks, PvdA, ChristenUnie, D66 en de PvdD doen dit wel. Zij vinden dat de mening van kinderen en jongeren onvoldoende gehoord wordt of dat hun belangen niet altijd zorgvuldig genoeg worden afgewogen. PvdA, ChristenUnie, D66 en PvdD zijn voor een generatietoets op toekomstige wetgeving die inzichtelijk maakt wat de gevolgen zijn van beslissingen voor toekomstige generaties.

GroenLinks, PvdA, D66 en PvdD zijn voor een verlaging van de stemgerechtigde leeftijd naar 16 jaar. PvdA en ChristenUnie zijn daarnaast voor een versterking van jongerenparticipatie en meer inspraakmogelijkheden. D66 wil dat ouderraden, studenten- en leerlingenraden een sterkere rol krijgen. GroenLinks wil een ombudspersoon voor toekomstige generaties aanstellen om de belangen van jongeren, kinderen en ongeborenen te behartigen.

Sociaal netwerk

Veel partijen zijn voor het stimuleren van sport voor kinderen en jongeren (VVD, CDA, D66, GroenLinks, SP, PvdA, ChristenUnie en PvdD). Daarnaast hebben meerdere partijen (VVD, CDA, GroenLinks, SP, PvdA en ChristenUnie) oog voor het gegeven dat sport en bewegen nog niet voor iedereen betaalbaar is. Veel partijen (VVD, CDA, D66, SP en ChristenUnie) willen meer sport in de buitenruimte mogelijk maken. CDA, SP, ChristenUnie en PvdD besteden ook aandacht aan buurtcoaches, buurthuizen en jongerencentra.

D66, GroenLinks, PvdA, CDA en ChristenUnie besteden aandacht aan cultuur en talentontwikkeling. PvdA en GroenLinks zien graag dat alle jongeren een cultuurbudget krijgen. D66 wil dat de muziekscholen weer terugkomen, zodat de drempel om een instrument te leren bespelen lager wordt. De ChristenUnie pleit voor meer flexibiliteit in het onderwijs om school en topsport te kunnen combineren. Het CDA ziet een rol voor buurtcoaches in het ontdekken van talent bij jongeren.

Thuis

Veel partijen zijn voor een verruiming van geboorteverloven waardoor ouders meer tijd met hun gezin kunnen besteden. Bij VVD, ChristenUnie en CDA blijft dat bij de ambitie voor een ruimere verlofregeling. D66, GroenLinks, PvdD en PvdA verlengen het geboorteverlof. D66 wil een verlenging naar tien weken tegen 70 procent loondoorbetaling en minimaal minimumloon. GroenLinks wil tien weken waarvan drie weken volledig betaald en zeven weken gedeeltelijk betaald en minimaal minimumloon. PvdA en PvdD zien het liefst een verlenging naar drie maanden betaald verlof. Bovengenoemde partijen hebben ook aandacht voor het ouderschapsverlof.

Daarnaast is er een breed draagvlak voor het verlagen van de kosten van kinderopvang. De VVD wil een hoge bijdrage voor mensen met een middeninkomen. Het CDA stelt een beperkte bijdrage van ouders voor. De ChristenUnie schaft de kinderopvangtoeslag af en maakt deze betaalbaarder voor alle gebruikers. D66, PvdD en GroenLinks maken de hele kinderopvang gratis voor vier dagen in de week.

Ten slotte willen meerdere partijen een verruiming van de definitie van ouderschap naar andere gezinsvormen dan het standaard tweeoudergezin. GroenLinks, D66 en de PvdA willen een wettelijke regeling voor meerouderschap en meeroudergezag. GroenLinks voegt daaraan toe dat alle gezinssamenstellingen die anders zijn dan het traditionele gezin dezelfde zekerheden krijgen. ChristenUnie wil geen regeling rond meerouderschap of meeroudergezag, maar wel deelgezag voor samengestelde gezinnen regelen.

Buitenland en migratie

Verschillende partijen willen in ontwikkelingslanden onderwijs en gezondheidszorg verbeteren en gelijke rechten stimuleren (CDA, D66, GroenLinks, PvdA, ChristenUnie en PvdD).

Bijna alle partijen vinden het belangrijk dat vluchtelingenkinderen en -jongeren in Nederland veilig zijn en zich goed kunnen ontwikkelen, ongeacht of ze hier mogen komen en blijven, of niet (VVD, CDA, D66, GroenLinks, SP, PvdA, ChristenUnie, PvdD).

Het CDA ziet kansen om jongeren hun maatschappelijke diensttijd te laten vervullen als maatje voor mensen die kennismaken met de Nederlandse samenleving. D66 wil jonge nieuwkomers die een technische studie willen volgen, plaatsen dichtbij Delft, Eindhoven of Enschede, zodat zij zicht hebben op een geschikte opleiding of werk.

Onderwijs

Basis- en voortgezet onderwijs

De meeste partijen willen de kansengelijkheid van kinderen en jongeren vergroten en hun onderwijsachterstanden verkleinen. Zo pleit de SP voor kleinere klassen en wil de PvdA investeren in het onderwijs om de gehele kwaliteit op peil te houden. D66 wil scholen met relatief meer kansarme kinderen een hoger budget geven.

Meerdere partijen streven een verhoging van de onderwijskwaliteit na. De PVV wil dat doen door de lerarensalarissen te verhogen. Volgens D66, CDA en ChristenUnie moeten ook digitale burgerschapsvaardigheden een plek krijgen in het curriculum. Deze partijen zijn samen met de VVD ook voorstander van meer aandacht voor kunst en cultuur.

De SP en GroenLinks pleiten voor het verlagen van de werkdruk en de marktwerking in het onderwijs.

Ook is er brede steun voor het besteden van aandacht op school aan de fysieke en mentale gezondheid van kinderen en jongeren, bijvoorbeeld voor meer bewegen en gezonder eten. De PvdA, PvdD en GroenLinks willen vooral meer aandacht voor gezonde voeding. De SP, PvdA en de VVD willen meer gymlessen door vakleerkrachten en in samenwerking met lokale partners.

Mbo

De SP en FVD vinden een betere aansluiting nodig tussen het mbo en de arbeidsmarkt. Daarnaast hebben partijen aandacht voor burgerschapsonderwijs in de vorm van cultuureducatie (PvdD) of meepraten over klimaatplannen (D66). CDA en SP willen dat mbo'ers de ruimte krijgen om ook na hun schooltijd te blijven leren.

Hbo/wo

Veel partijen willen het hbo en wo toegankelijker maken.

De meeste partijen (PVV, SP, PvdD, PvdA, FVD, D66, ChristenUnie, CDA en GroenLinks) willen de studiebeurs voor alle studenten in de een of andere vorm terug.

Het CDA wil ook het collegegeld voor eerstejaarsverpleegkundigen halveren om meer jongeren te interesseren voor een baan in de zorg. D66 wil de opleidingscapaciteit voor studenten in techniek, ict en kunstmatige intelligentie vergroten.

D66 en ChristenUnie hebben ook aandacht voor meer mogelijkheden voor topsporters door studiebeurzen of flexibel studeren.

Zorg

Passende zorg

Alle partijen erkennen dat er problemen zijn in de jeugdhulp. Zij doen verschillende voorstellen voor het verbeteren van de toegankelijkheid, kwaliteit en uitvoerbaarheid van de jeugdhulp. Zo willen de VVD, PVV, GroenLinks, PvdD en PvdA specifiek de wachtlijsten in de jeugdzorg aanpakken. PVV, SP, PvdA, GroenLinks, ChristenUnie, D66, CDA en PvdD vinden dat er meer middelen beschikbaar moeten komen voor de jeugdzorg. Daarnaast stellen VVD, D66, CU, GL, PvdA en CDA ook dat de geboden hulp beter dient aan te sluiten bij de problemen van het gezin en waar mogelijk geboden moet worden in samenwerking met andere organisaties/gemeenten en in combinatie met andere vormen van ondersteuning.

Criminaliteit

Meerdere partijen willen voor jongeren die dreigen in de criminaliteit te belanden een integrale aanpak met aandacht voor jeugdhulp, onderwijs en leefomgeving. VVD en PVV willen specifiek inzetten op strengere controle op crimineel gedrag onder jongeren en op het zwaarder straffen van dit gedrag. GroenLinks, CDA, D66 en PvdA focussen vooral op een bredere aanpak waarbij verschillende partijen samenwerken om criminaliteit tegen te gaan, met specifieke aandacht voor het creëren van kansen en heropvoeding. Ook de ChristenUnie wil intensievere begeleiding voor jonge overtreders. D66 wil meer jeugdwijkagenten en meer middelen om jongeren uit de criminaliteit te houden voor gemeenten waar de problematiek het grootst is.

Corona-aanpak

De meeste partijen willen na de coronacrisis investeren in de economie, de zorg en het onderwijs, in plaats van te bezuinigen (PvdA, CDA, ChristenUnie, D66, GroenLinks, PvdD, PVV, SP en VVD). Daarbij is het wel de vraag of door die investeringen de rekening niet juist bij de toekomstige generaties terechtkomt.

Meer informatie

• Youngvoice.nl is een speciale website voor jongeren die voor het eerst gaan stemmen.
• Jeugdzorg Nederland heeft een analyse van de verkiezingsprogramma's op het gebied van jeugdzorg gemaakt.
• Defence for Children heeft dertien verkiezingsprogramma's geanalyseerd op kinderrechtenthema's zoals zorg, armoede en onderwijs.
• Ook zijn er stemwijzers voor kinderen en jongeren en voor ouders.
• Het Kieskompas biedt de mogelijkheid om een kieswijzer in te vullen op de specifieke thema's wonen, onderwijs en zorg.