Omgaan met discriminatie in de klas

Gevolgen van discriminatie

Discriminatie in de klas moet je als leerkracht niet onderschatten. Het kan grote gevolgen hebben voor de mentale en lichamelijke gezondheid van leerlingen. Zo kan het zorgen voor onzekerheid, stress, eenzaamheid en depressieve klachten. Ook kan het de motivatie van leerlingen verminderen. Zij voelen zich minder betrokken bij de school, wat kan leiden tot spijbelen, schooluitval en slechtere resultaten op school. 
 De impact van discriminatie of racisme op kinderen en jongerenDiscriminatie uitgelegd

Discriminatie herkennen en aanpakken

Discriminatie ontstaat vaak door onbewuste vooroordelen en stereotypen zowel tussen leerlingen onderling als tussen leerlingen en leraren. Het is belangrijk dat je als leraar discriminatie op school herkent en begrijpt wat het voor de leerling betekent. Let bijvoorbeeld op of een leerling anders wordt behandeld vanwege afkomst, huidskleur, geslacht, seksuele geaardheid, of als er kwetsende opmerkingen worden gemaakt.  

Let op signalen van discriminatie 

Discriminatie kan op verschillende manieren zichtbaar zijn. Soms is het direct, zoals gemene opmerkingen of buitensluiting. Het kan ook subtieler zijn, bijvoorbeeld in de vorm van microagressies. Dit zijn kleine, vaak onbewuste, opmerkingen die iemand als 'anders' neerzetten, zoals: 'Wat zie je er exotisch uit', 'Waar kom je écht vandaan?' of 'Mag ik je haar aanraken?'.   

Soms is discriminatie niet zichtbaar in hoe leerlingen met elkaar omgaan en valt het alleen op in het gedrag van de leerling die gediscrimineerd wordt. Een leerling die zich plotseling terugtrekt, zich schaamt voor de afkomst of huidskleur, slechter presteert, minder gemotiveerd is of vaker afwezig is, kan zich onveilig voelen door discriminatie. 

Wat kun je doen tegen discriminatie?

Wanneer je discriminatie ziet, reageer dan meteen. Zeg bijvoorbeeld: 'Die opmerking is niet oké, zo gaan we hier niet met elkaar om'. Leg kort uit waarom deze opmerking kwetsend is en wat het met de ander doet. Zorg dat leerlingen zich veilig voelen om hierover te praten en benadruk dat het belangrijk is om respectvol met elkaar om te gaan. 

Als je merkt dat je zelf onbewust een vooroordeel hebt of een kwetsende opmerking hebt gemaakt, erken dit dan. In plaats van te zeggen 'Dat bedoelde ik niet zo', zeg bijvoorbeeld: 'Ik begrijp dat dit pijnlijk voor je is'. Door bewust om te gaan met je eigen gedrag, zorg je voor een veiligere omgeving waarin alle leerlingen zich gehoord en gerespecteerd voelen. Dat helpt iedereen op school om sneller en beter te reageren op discriminatie. 

Vaardigheden versterken voor een effectieve aanpak

Het is belangrijk om regelmatig na te denken over je eigen vooroordelen en de manier waarop je discriminatie aanpakt in de klas. Bijscholing en trainingen over inclusie in het onderwijs kunnen helpen om discriminatie effectief aan te pakken. In een training zoals Reageren op vooroordelen en discriminatie leer je hoe je als leerkracht kunt omgaan met leerlingen die vooroordelen hebben of vervelende opmerkingen maken. Je oefent gesprekstechnieken waarmee je op een open en geweldloze manier het gesprek aangaat. 

Aandacht voor discriminatie in de klas 

Het is belangrijk om in de klas aandacht te besteden aan discriminatie. Dit kan door naar elkaars ervaringen te luisteren en met elkaar te bespreken wat wel en niet kwetsend is. Maak duidelijk dat discriminatie niet wordt geaccepteerd, dat iedereen gelijkwaardig is en niemand mag worden uitgesloten. Zo laat je zien dat je het onderwerp serieus neemt. 

Bespreek niet alleen situaties in de klas, maar ook bredere patronen in de samenleving zoals racisme op het werk, in de zorg of in de media. Dit helpt leerlingen begrijpen dat het niet alleen een persoonlijk probleem is, maar ook een maatschappelijk probleem. Door erover te praten, help je leerlingen discriminatie te herkennen en ermee om te gaan. Twee belangrijke aspecten hierbij zijn het delen van ervaringen en bewust omgaan met taal. 

Ervaringen bespreken

Het is belangrijk om naar de ervaringen van leerlingen te luisteren die discriminatie hebben meegemaakt. Dit helpt je te begrijpen wat ze meemaken en wat het met hen doet. Niet alle vormen van discriminatie zijn direct zichtbaar. Vraag daarom aan leerlingen wanneer zij zich buitengesloten voelen of discriminerende opmerkingen ervaren. Door deze ervaringen te bespreken, ontwikkelen leerlingen meer begrip voor anderen. Daarbij is het belangrijk te beseffen dat niet alle leerlingen dit soort ervaringen graag willen bespreken omdat het om een kwetsbaar onderwerp gaat. 

Taal is belangrijk

De woorden die je gebruikt, bepalen hoe iets overkomt. Respectvol taalgebruik zorgt ervoor dat leerlingen zich veilig voelen om hun ervaringen te delen. Let bijvoorbeeld op woorden zoals 'wij' en 'zij' of 'buitenlanders' en 'allochtonen'. Leerlingen kunnen zich door dit soort woorden buitengesloten voelen. Bespreek samen welke woorden kwetsend kunnen zijn en wat inclusief taalgebruik is. 

Op de website van SLO staan tools, lesbrieven en informatie over het bespreken van discriminatie en racisme in de klas. Je kunt daarbij kiezen tussen materiaal bestemd voor basisonderwijs, voortgezet onderwijs en mbo.  

Help leerlingen die discriminatie ervaren 

Het is belangrijk dat leerlingen die discriminatie ervaren door hun leraar gesteund worden, zodat ze voelen dat ze eerlijk en gelijkwaardig behandeld worden. Ook kan het de negatieve gevolgen, zoals een laag zelfbeeld of eenzaamheid, voor de leerling verminderen. Zorg er ook voor dat leerlingen, ouders en collega's weten waar ze terecht kunnen als ze te maken hebben met discriminatie, zoals bij het Landelijk meldpunt discriminatie en het College voor de Rechten van de Mens. 

Samenwerken aan een inclusieve leeromgeving

Discriminatie bestrijden doe je niet alleen, maar samen met collega's, leerlingen, ouders en externe partners, zoals sportclubs. Door ervaringen en oplossingen met elkaar te delen, ontstaat er een basis waarin duidelijk is dat discriminatie niet wordt geaccepteerd.  

Lees op het platform Samen Opleiden & Professionaliseren hoe je de inclusieve cultuur op school kunt verbeteren.