Een steekproef kan op vele manieren tot stand komen. Soms worden mensen geworven via een oproep in huis-aan-huisbladen, via internet, via scholen, de telefoongids of op basis van het gemeentelijk bevolkingsregister. Voor jeugdonderzoek is de 'rekrutering' via scholen aantrekkelijk en wordt daardoor veel gebruikt. Van belang is hierbij dat de representativiteit van de groep waarover uiteindelijk een uitspraak wordt gedaan (de populatie) gewaarborgd is.
Wanneer men voor een onderzoek jongeren via scholen werft, kan men in feite uiteindelijk alleen een uitspraak doen over schoolgaande jeugd. Een generalisatie naar de gehele jeugd is vervolgens alleen mogelijk wanneer er nauwelijks jongeren buiten het onderwijs vallen of wanneer helder gemaakt kan worden dat de jongeren die geen onderwijs volgen op het te onderzoeken kenmerk niet wezenlijk anders zijn dan de jongeren die wel onderwijs volgen. Bij jonge kinderen is rekrutering via scholen goed verdedigbaar omdat alle jonge kinderen naar school gaan. Bij jongeren in de leeftijd vanaf 16 jaar is rekrutering via scholen problematisch wanneer men op grond daarvan uitspraken zou willen doen over de hele jeugd in deze leeftijdsgroep.
Geen selectieve steekproef
De onderzoeksgroep moet zo aselect (willekeurig) mogelijk zijn. Het kan goed zijn dat juist op de dag van het onderzoek er veel kinderen ontbraken door schoolverzuim of ziekte. Als het logisch is dat het te onderzoeken onderwerp (bijvoorbeeld alcoholgebruik) juist onder schoolverzuimers hoger zou kunnen zijn, tast dit de generaliseerbaarheid van de resultaten aan.
Steekproefgrootte
Hoe groter de aselecte steekproef, hoe kleiner de kans dat de samenstelling van de steekproef afwijkt van de gehele onderzoekspopulatie. Een onderzoek onder duizend willekeurig gekozen scholieren geeft een betrouwbaarder beeld dan een vergelijkbaar onderzoek onder honderd scholieren. Wanneer de steekproefgrootte voldoende is, is enigszins arbitrair. Wanneer men over kleine populaties een uitspraak wil doen (bijvoorbeeld alleen over Kaapverdische meisjes van 15 jaar), dan kan een steekproef van dertig al voldoende zijn.
Criteria
De volgende criteria zijn van belang voor het vaststellen van de kwaliteit van de steekproef. Voor een indicatie van de kwaliteit geldt: hoe vaker 'ja' wordt aangemerkt, hoe hoger de kwaliteit van de steekproef van het onderzoek.
Criteria beoordeling kwaliteit van de steekproef bij prevalentie-onderzoek
Beschrijving van de selectiviteit van de steekproef:
- Is de leeftijd beschreven? Is de sekseverdeling beschreven?
- Is de verdeling naar etnische herkomst beschreven?
- Is de verdeling naar urbanisatiegraad beschreven?
- Is de verdeling naar opleidingsniveau beschreven?
- Is de verdeling naar sociaal-economische status beschreven?
Beschrijving van de rekrutering van de steekproef:
- Is de manier waarop de selectie van de steekproef plaatsvond beschreven?
- Is er volgens de onderzoekers sprake van selectiviteit van de non-respons?
Representativiteit van de steekproef:
- Is volgens de onderzoekers de steekproef representatief ten aanzien van de volgende aspecten?
- leeftijd
- sekse
- etnische herkomst
- urbanisatiegraad van de woonplaats
- sociaal-economische status van de ouders/opvoeders
Steekproefgrootte:
- Is beschreven of de steekproefgrootte voldoende is voor betrouwbare uitspraken?
