Praktijkvoorbeeld: Vraag vluchtelingen wat nodig is

Begin 2022 stond Rotterdam voor de enorme uitdaging om onderwijs te bieden aan ruim 700 Oekraïense kinderen van 4 tot 18 jaar. Kim Versluijs, (directieadviseur Sport Onderwijs en Cultuur) en Iwan Specht (kwartiermaker voor scholen) van de gemeente Rotterdam vertellen hoe ze dit hebben aangepakt.

Prioriteit van Oekraïners is niet achterlopen op het Oekraïense onderwijs.
Iwan Specht

Het reguliere onderwijs en de internationale schakelklassen puilen uit, zeker aan het einde van het schooljaar. Daarom heeft de gemeente Rotterdam op 14 april een Oekraïense school geopend in het voormalige Zuider Gymnasium in Vreewijk. Daar volgen nu zo'n 240 Oekraïense leerlingen, in de leeftijd van 6 tot en met 16 jaar, hybride onderwijs. Scholen in Oekraïne, waar het onderwijs op een aantal plekken doorgaat, verzorgen een deel van de lessen. De rest van de lessen wordt op het Zuider Gymnasium gegeven door gevluchte Oekraïense docenten, aangevuld met Nederlands personeel.

Onderwijs in eigen taal

Er is bewust gekozen voor hoofdzakelijk onderwijs in de eigen taal. Waarom? 'Goeie vraag!', zegt Iwan Specht. Hij helpt schoolbesturen en scholen ervoor te zorgen dat er onderwijs gegeven kan worden. Het bieden van het onderwijs zelf is niet de taak van de gemeente. 'In eerste instantie dachten we dat het leren van Nederlands prioriteit zou hebben. Al gauw kwamen we erachter dat de Oekraïners dit niet wilden. Hun prioriteit is niet achter te lopen op het Oekraïense onderwijs, zodat ze bij terugkeer verder kunnen met hun leven. Bovendien is het leren van een nieuwe taal een emotionele kwestie, velen krijgen het gevoel dan de banden met het eigen land door te snijden. Als je het zo bekijkt is het logisch dat veel Oekraïners liever les krijgen in het Oekraïens.'

Iwan vindt het een treffend voorbeeld van hoe belangrijk het is dat je als beleidsmaker steeds je aannames toetst in de praktijk. 'Als gemeente willen we bieden wat nodig is. Daarom moeten beleidsmedewerkers direct contact hebben met vluchtelingen, er gewoon eens tussen gaan zitten. Het is belangrijk om dit te blijven doen, want wat vandaag zo is, hoeft morgen niet zo te zijn. Of we het Oekraïense onderwijs kunnen en willen blijven geven moeten we de komende maanden nog bekijken.'

Plannen met onzekerheden

Het is niet bekend hoeveel vluchtelingen er de komende tijd nog bijkomen en wat de plannen van de vluchtelingen zijn. Blijven ze of gaan ze op korte termijn terug? Niemand die het weet. Hoe doe je dan als gemeente het juiste? Iwan: 'Dat is een kwestie van beginnen en zo nodig bijstellen. Je bouwt een brug, terwijl je er al op loopt.'

Je bouwt een brug, terwijl je er al op loopt

Iwan Specht

Iwan legt uit dat er geen tijd is om alles eerst uit te denken en uit te zoeken. 'Wacht daarom niet met het maken van keuzes, ook niet met het inrichten van het onderwijs voor na de zomervakantie. Ga bijvoorbeeld meteen aan de slag met het zoeken van een schoolpand en zet stappen om het geschikt te maken voor gebruik. Zo ben ik nu bezig met een pand uit leegstandsbeheer in te richten als school. Of de keuze van dit pand ook op langere termijn de beste is, weten we niet, want niemand weet of en hoe lang de kinderen blijven, waar ze uiteindelijk gaan wonen en wat hun reistijd dan is. Intussen zijn er alleen al voor de basisschool 500 kinderen die naar school willen en op het Zuider Gymnasium is daarvoor geen plaats.'

Aansluiten bij wat er al is

'We doen wat kan', vult Kim Versluijs aan. 'In de projectgroep bekijken we wat er mogelijk is en vervolgens maken we een realistische keuze. Mankracht en geld zijn nou eenmaal beperkt. Bovendien is 'gelijkheid voor iedereen in Rotterdam' een belangrijk principe. We doen voor alle mensen in onze gemeente hetzelfde: voor nieuwkomers, vluchtelingen uit Oekraïne of andere landen, en Rotterdammers. In het begin wilden we allerlei extra's doen voor de Oekraïense vluchtelingen, maar daar zijn we van teruggekomen.'

Gelijkheid voor iedereen in Rotterdam is een belangrijk principe

Kim Versluijs

'We zetten bijvoorbeeld geen speciale zomerschool op voor Oekraïense kinderen', vertelt Kim. 'Zij kunnen aansluiten bij initiatieven die er al zijn voor de rest van de stad. Anders verliezen we het draagvlak voor wat we doen voor de Oekraïense vluchtelingen en werken we polarisatie in de hand. We sluiten aan bij particuliere initiatieven en laten Oekraïners zelf zoveel mogelijk doen. Verder gebruiken we de bestaande zorgstructuur voor kinderen die bijvoorbeeld getraumatiseerd blijken te zijn. Overigens, tot onze verrassing lijken verreweg de meeste kinderen veerkrachtig genoeg te zijn om het te redden met hulp van hun ouders en leerkrachten. Ook voor vrijetijdvoorzieningen sluiten we aan bij wat er al is, maar schalen deze zo nodig wel op. Aan de ene kant is het dus 'gaan en doen', maar aan de andere kant zitten we soms ook even op onze handen.'

Snel schakelen met projectgroep

Kim benadrukt dat het belangrijk is om een projectgroep op te richten en het werk niet onder te brengen in de bestaande organisatie. 'De gebruikelijke structuur van stuurgroepvergaderingen, om de drie weken, werkt niet. Daarvoor is de situatie veel te veranderlijk en het onderwijs moet echt snel geregeld worden. Bovendien is de opgave waarvoor we staan te groot. Mensen van verschillende afdelingen moeten echt vrijgespeeld worden om het onderwijs voor Oekraïners van de grond te tillen. Door onze projectgroep van circa tien collega's van verschillende afdelingen zijn er korte lijnen met andere domeinen en clusters. Zo heeft Iwan bijvoorbeeld contact met schoolbesturen en ik heb korte lijntjes met de directie om snelle beslissingen te forceren. Ieders taak en beslissingsbevoegdheid is glashelder. Door de coronacrisis hebben we al snel leren schakelen, daar profiteren we nu van.'

Tips van Kim en Iwan

Tips voor beleidsmedewerkers

  • Luister naar de wensen van Oekraïense vluchtelingen. Blijf flexibel. Toets ideeën en vooroordelen en durf deze los te laten.
  • Richt een projectgroep op met collega's uit verschillende clusters en met verschillende netwerken. Probeer het werk niet onder te brengen in de bestaande organisatie.
  • Durf ook dingen niet te doen. In Rotterdam vergoeden we bijvoorbeeld nu nog reiskosten naar school, maar dat veranderen we misschien.
  • Mobiliseer de hulp binnen je gemeente. Zet particulieren en maatschappelijke organisaties in die willen helpen.
  • Werk met scenario's voor nu, tijdens de schoolvakantie en na de schoolvakantie. Zo kun je je collega's gemakkelijk op de hoogte houden en schakelen bij nieuwe situaties.
  • Durf te vragen! Vraag gerust aan andere gemeenten hoe zij het onderwijs voor Oekraïense leerlingen hebben aangepakt.

Tips voor professionals op school

  • Zet geen nieuwe zorgstructuur op. Kijk eerst wat nodig is en wat je al biedt. De meeste kinderen zijn veerkrachtig genoeg en redden het zonder gespecialiseerde hulp.
  • Organiseer een kennismakingsdag voor Oekraïense ouders én kinderen op school.
  • Probeer uit en kijk wat werkt. Organiseer bijvoorbeeld een ouder-café tijdens schooltijd voor moeders met jonge kinderen.
  • Durf te vragen! Vraag gerust aan andere scholen hoe zij het onderwijs voor Oekraïense leerlingen hebben aangepakt.

Lees ook

Alle pagina's over vluchtelingen

Geen foto van de persoon aanwezig

Vragen? Neem contact op met:

Maryama Ismail

medewerker inhoud
m.ismail@nji.nl