Als leraar het verschil maken: hoe steun je een kind dat thuis niet veilig is?

Het verhaal achter het gedrag

'Het is belangrijk om niet alleen naar het gedrag van een kind te kijken, maar ook naar het verhaal erachter.' Marieke werkt als remedial teacher en leerlingenbegeleider en heeft daarnaast de rol van aandachtsfunctionaris kindermishandeling en huiselijk geweld. In haar werk ontdekte ze gaandeweg dat de problemen van sommige kinderen veel dieper gingen dan alleen leerachterstanden of gedragsproblemen. 'Ik merkte dat achter het gedrag van sommige kinderen regelmatig een ingewikkelde thuissituatie schuilging, zoals een vechtscheiding of verwaarlozing', legt ze uit. 'Dit besef motiveerde me om me verder te ontwikkelen in het ondersteunen van leerlingen en collega's bij vermoedens van kindermishandeling en huiselijk geweld. Zo kreeg mijn rol als aandachtsfunctionaris steeds meer vorm.'

Een veilige plek om te praten

Als aandachtsfunctionaris is Marieke een vertrouwenspersoon voor de kinderen. 'Ik ben er echt voor het kind zelf en voer geen gesprekken met ouders.' Om de drempel zo laag mogelijk te houden, introduceerde ze een speciale brievenbus waarin kinderen een briefje kunnen stoppen als ze met haar willen praten. 'Ik haal hen dan op uit de klas voor een gesprekje. Zo hebben kinderen een veilige manier om hun verhaal te delen.'

Daarnaast biedt Marieke structurele ondersteuning. 'Elke week maak ik tijd vrij voor kinderen die dat nodig hebben. Een kwartiertje waarin ze echt worden gezien en gehoord. Door de werkdruk is dat voor leraren vaak lastig.' Ze vertelt dat zelfs zo'n kort moment van aandacht erg waardevol is. 'Ook al kan ik niet altijd direct iets doen om de situatie te verbeteren, het feit dat kinderen voelen dat er iemand is die zich om hen bekommert, kan al een wereld van verschil maken. Als een kind later in het leven terugdenkt aan het moeilijke verleden, kan het denken: De juf vond mij in ieder geval lief. Dat is iets positiefs dat blijft hangen. Dat kan steun bieden, ongeacht wat er verder gebeurt.'

Samen signaleren

Marieke benadrukt dat het niet alleen aan haar is om signalen van moeilijkheden op te merken. Het is belangrijk dat ook haar collega's alert zijn op wat er speelt bij kinderen. 'In mijn rol als aandachtsfunctionaris probeer ik de leraren zoveel mogelijk te ondersteunen bij het signaleren van zorgen rondom leerlingen. Aan het begin van elk schooljaar deel ik daarom een korte tekst met hen waarin ik belangrijke signalen en de meldcode onder de aandacht breng. Ze kunnen dit dan lezen voordat de leerlingen weer op school komen. Als er tijdens de algemene startvergadering ruimte is, grijp ik dat moment om leerkrachten er ook mondeling op te attenderen.'
 

Twijfels delen

Marieke merkt dat leraren vaak bang zijn om het verkeerd te hebben en moedigt hen aan om juist hun twijfels te delen. 'Je mag best twijfelen, toch? Soms weet je niet zeker of je iets goed gezien hebt. Als je je zorgen maakt, bespreek het dan. Liever te veel dan te weinig. Als het niets blijkt te zijn, is dat alleen maar fijn. Vertrouw op je onderbuikgevoel: dat gevoel dat je hebt, dat is ook een professioneel gevoel. Dat heb je niet bij de 24 andere kinderen, wel bij dat ene kind. Het helpt om dit te bespreken met de aandachtsfunctionaris of een andere collega en samen te bepalen wat het beste is om te doen. Of bel Veilig Thuis om advies in te winnen. Het is belangrijk dat we de ruimte krijgen om onze twijfels te delen, zodat we kinderen goed kunnen ondersteunen.'

Het belang van erkenning

Ook benadrukt Marieke hoe belangrijk het is om erkenning te geven voor het onrecht. Kinderen die thuis problemen ervaren, geven zichzelf daar soms de schuld van. Je haalt die schuld bij hen weg door te erkennen dat de situatie lastig is. 'Zeg eens: 'Wat oneerlijk dat dit jou overkomt' of 'Het is niet fijn als papa en mama schreeuwen, maar soms weten papa en mama even niet hoe ze het anders moeten doen'. Dat helpt kinderen om te voelen dat het verdriet dat ze ervaren er mag zijn en dat het niet hun schuld is.

Daarnaast is het belangrijk om te erkennen dat kinderen in moeilijke tijden erg hun best kunnen gaan doen. 'Als leraar kun je dit benoemen: 'Knap dat je je huiswerk af hebt, terwijl het thuis niet makkelijk is.' In plaats van te focussen op wat niet lukt, helpt het om de inzet van een kind te zien en te waarderen. Dit opent ook het gesprek: 'Krijg je niet te veel huiswerk? Andere kinderen krijgen hulp, jij moet het alleen doen. Hoe kunnen we dat samen oplossen?' Zo voelt een kind zich gezien en gesteund.'

Kleine gebaren, groot verschil

Voor een kind dat thuis veel meemaakt, kan een klein gebaar al een wereld van verschil maken. 'Er zijn niet altijd grootse acties nodig', legt Marieke uit. 'Juist de kleine dingen doen ertoe. Zie het kind extra. Maak het in je hoofd een lievelingetje en geef het extra aandacht. Een knipoog, een begroeting op de gang, een kopje chocomelk drinken samen. Soms is dat het enige in het leven van een kind: dat ze door jou wel gezien worden.'

Praktische steun voor leraren

Een andere manier waarop Marieke leraren ondersteunt is door hen praktische tools aan te reiken, zoals het 'EHBO-doosje'. 'Samen met het kind bespreek je wat erin moet. Denk aan een briefje met een liedje erop, om even met koptelefoon op rustig naar te luisteren. Of een stressballetje of iets anders dat het kind helpt om met moeilijke momenten om te gaan. Dit doosje staat in de klas en kun je aan het kind geven wanneer het nodig is.' Marieke benadrukt dat je niet bang hoeft te zijn dat een kind hiermee een uitzondering wordt. 'Elk kind heeft andere behoeften, dat kan je prima in de klas vertellen. De een heeft extra hulp nodig met rekenen of taal en de ander heeft een EHBO-doosje nodig. Het is goed om uit te leggen dat ieder kind anders is en iets anders nodig heeft. Daar is niks geks aan.

Ook deelt Marieke regelmatig tips met haar collega's. 'Na de zomervakantie herinner ik leraren eraan dat niet ieder kind een fijne vakantie heeft gehad. Geef hen even de tijd om te landen voordat het leren begint. Of ik deel inzichten over hoe je veerkracht bij kinderen vergroot. Kleine aanpassingen in hoe je met een kind omgaat, kunnen veel verschil maken.'

Ieder kind verdient het gezien te worden

Marieke ziet elke dag hoe waardevol het is als een kind weet: er is iemand die mij ziet. 'Als leraar kun je het probleem vaak niet oplossen, en dat hoeft ook niet. Maar door te luisteren, te erkennen en een veilige plek te bieden, kun je een kind helpen om door een moeilijke tijd heen te komen. En dat is misschien wel het belangrijkste wat je kunt doen.'

Ruimte voor gespecialiseerde begeleiding

Hoewel elke leraar een groot verschil kan maken, pleit Marieke ervoor dat er binnen scholen structureel ruimte komt voor een leraar met expertise op dit gebied. 'Net zoals een rekenspecialist tijd krijgt om leerlingen extra te begeleiden, zou het normaal moeten zijn dat een aandachtsfunctionaris of een andere gespecialiseerde leerkracht tijd vrij geroosterd krijgt om langdurig en apart met kinderen in gesprek te gaan.'