Wat is ouderbetrokkenheid?

In de internationale literatuur is de volgende indeling van ouderbetrokkenheid gangbaar:

• Parenting: de voorwaardenscheppende rol van ouders.
• Communicating: de communicatie tussen school en ouders.
• Volunteering: het verrichten van vrijwilligerswerk in en om de school.
• Learning at home: het ondersteunen van de kinderen bij het schoolwerk thuis.

In Nederland worden verschillende definities van ouderbetrokkenheid gebruikt. Eén definitie luidt: 'Alle vormen van belangstellende betrokkenheid van de ouders bij de begeleiding van hun eigen kind, bij de groep waarin hun kind zit en bij de peuterspeelzaal of school als geheel en alle vormen van belangstellende betrokkenheid van de voorschoolse instelling of school bij de thuissituatie van het kind.'

Een vergelijkbare term is educatief partnerschap: 
'Educatief partnerschap is een proces waarin de betrokkenen er op uit zijn om elkaar wederzijds te ondersteunen en waarin ze proberen hun bijdrage zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen, met als doel het leren, de motivatie en de ontwikkeling van leerlingen te bevorderen.

Ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie

Er is een onderscheid tussen ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie. Bij ouderparticipatie gaat het om actieve deelname van ouders aan activiteiten op de peuterspeelzaal of school. Het kan gaan om informele vormen van ouderparticipatie, zoals het leveren van hand- en spandiensten, en om formele vormen, zoals zitting hebben in ouderraad, medezeggenschapsraad of schoolbestuur.

Ouderbetrokkenheid kan zowel thuis plaatsvinden, als op het kinderdagverblijf, de peuterspeelzaal of de school. Voorbeelden van ouderbetrokkenheid thuis zijn voorlezen, rijmen of gesprekjes voeren over school. Ouders laten hun betrokkenheid bij het kindercentrum of de school zien door naar rapportbesprekingen en ouderavonden te gaan.

Ouderbetrokkenheid thuis heeft het meeste effect op de ontwikkeling van kinderen. Hierbij gaat het om de mate waarin ouders hun kind ondersteunen en stimuleren in de ontwikkeling. De kern hiervan is de interactie tussen ouders en kind. De kwaliteit van de ouder-kind interactie is een sterkere voorspeller van leerresultaten dan de mate waarin ouders op school actief zijn. Hand- en spandiensten die ouders aan de school leveren, hebben weinig tot geen invloed op de ontwikkeling van het kind. 

Kwaliteit ouder-kind interactie: vergroten vaardigheden ouders

Hoogleraar Judi Mesman wees in haar oratie op het belang van de thuisomgeving voor de ontwikkeling van kinderen. Het gaat er hierbij om wat ouders doen met hun kind. Het betreft stimulerende activiteiten als voorlezen, rijmen met het kind, doe-alsof spel etc.

Maar ook is het essentieel op welke manier ouders hun kinderen stimuleren en ondersteunen: de kwaliteit van de ouder-kind interactie. Het is bijvoorbeeld van belang dat er gesprekjes zijn op een hoger ontwikkelingsniveau dan het kind op dat moment heeft. Dit wordt ook wel 'academische taal' of 'schooltaal' genoemd. Bij 'schooltaal' gaat het vaak niet over het hier-en-nu. Er wordt een complexere woordenschat gehanteerd.

Het is kan ook nodig zijn dat ouders informatie en uitleg geven, die aansluit bij het ontwikkelingsniveau van het kind, en dat zij structuur bieden. Ze zorgen er bijvoorbeeld voor dat het kind ruimte heeft om te spelen, dat kinderen regels leren, etc.

Ook moeten kinderen de kans krijgen om dingen zelf te ontdekken en uit te proberen. Daarbij hebben ze op de juiste momenten positieve ondersteuning nodig om verder te kunnen. Het is belangrijk dat ouders complimentjes geven, en hun kind niet bekritiseren of afwijzen.

Om een stimulerend gezinsklimaat te optimaliseren, is veel meer nodig dan losse themabijeenkomsten en 'lesjes' meegeven om thuis te doen. Veel laagopgeleide ouders zijn onvoldoende in staat dergelijke lesjes duidelijk en sensitief uit te voeren. Het is dan ook nodig om vaardigheden van ouders in het ondersteunen en stimuleren van hun kind te bevorderen. Daarbij moet worden uitgegaan van wat ouders kunnen en worden aangesloten bij de sterkste taal van ouders.

Vergroten ouderbetrokkenheid thuis

Verschillende interventies zijn gericht op het bevorderen van een ondersteunend en stimulerend gezinsklimaat. In de databank Effectieve Jeugdinterventies zijn de gezinsgerichte programma's Instapje, Opstapje, Opstap en VVE Thuis opgenomen, Het vve-programma Uk en Puk biedt werkbladen voor ouders aan.

Piramide, Kaleidoscoop, Startblokken van Basisontwikkelingen en Doe meer met Bas hebben producten voor thuis of themabijeenkomsten voor ouders. Voor het bevorderen van voorlezen zijn in de databank de VoorLeesExpress en Boekenpret opgenomen. Daarnaast kan Bereslim worden gebruikt om ouders met kinderen tussen twee en zeven jaar te voorzien van effectieve geanimeerde boeken.

Taal en ouderbetrokkenheid

Er zijn diverse interventies die het bevorderen van de Nederlandse taal bij ouders koppelen aan het bevorderen van ouderbetrokkenheid. Geen van deze interventies is opgenomen in de databank Effectieve Jeugdinterventies. Voorbeelden zijn het Ei van Columbus (Logo 3000) en Voor jou en je kind. 

Onderzoek naar ouderbetrokkenheid 

In het onderzoeksprogramma Ouderbetrokkenheid van NRO gaat het om de vraag op welke wijze de betrokkenheid van ouders bij school bevorderd kan worden, zodat hierdoor de ontwikkeling van hun kinderen gestimuleerd wordt. Ten tweede gaat het om de vraag welke rol ouders kunnen spelen in keuze- en loopbaanbegeleiding van hun kinderen in het vmbo en mbo.

• Kijk voor meer informatie op de website van het NRO.

Handreikingen en overzichten ouderbetrokkenheid 

Er zijn enkele handreikingen met ideeën om ouderbetrokkenheid te vergroten en te komen tot ouderbeleid:

En nu … de ouders: Werken aan een samenhangend ouderbeleid voor VVE 0-4 jaar  Samen sterk: Voorschool en ouders samen voor maximale kansen voor kinderenDe Kieswijzer programma's ouderbetrokkenheid (0 – 6 jaar)Overzicht van programma's gericht op leesbevordering voor laagopgeleide /laaggeletterde ouders

Alle pagina's over voor- en vroegschoolse educatie