Werken aan effectiviteit

De effectladder

Tom van Yperen en Jan Willem Veerman hebben in 2008 een kader opgesteld, dat in 2017 in samenwerking met Bas Bijl is herzien, waarin de effectiviteit van interventies is ingedeeld in een aantal niveaus. Zij stellen voor het begrip 'effectiviteit' en het effectonderzoek te koppelen aan het ontwikkelingsstadium waarin een interventie verkeert. Daarvoor hebben zij de zogenaamde 'effectladder' ontwikkeld. Deze kent vijf niveaus van bewijskracht die aangeven hoe effectief een interventie is. Hieraan voorafgaand, als het ware op niveau 0 van de effectladder, is er sprake van een interventie die 'in de hoofden' van de uitvoerders zit. Zij ondersteunen bijvoorbeeld ouders op een volgens hen methodische manier, maar wat ze precies doen en waarom dat zou werken is voor anderen niet duidelijk op papier gezet. Dit kan een bijzonder effectieve interventie zijn, maar de werkwijze en resultaten zijn voor buitenstaanders niet duidelijk. Dat hindert ook de overdraagbaarheid van de interventie aan vakgenoten.

Trede 1: voorwaardelijk

Op trede 1 van de effectladder staat de interventie op papier. De aandacht gaat vooral uit naar het doel van de interventie, de doelgroep, de aanpak en de randvoorwaarden voor de uitvoering. Door deze explicitering is de werkwijze van de interventie te begrijpen en de aanpak gemakkelijker overdraagbaar.

Trede 2: veelbelovend

Het formuleren van een goede interventietheorie maakt een interventie in theorie effectief. Op trede 2 van de effectladder gaat het om een aannemelijk verhaal dat de interventie kan werken. Als daarbij gerefereerd wordt aan algemeen aanvaarde en met onderzoek ondersteunde theorieën komt de interventie nog sterker te staan. Interventies in de databank Effectieve Jeugdinterventies op deze website voldoen minstens aan dit niveau.

Trede 3: doeltreffend

Het meten vormt de kern van trede 3 van de effectladder: er zijn cijfers beschikbaar die bijvoorbeeld laten zien dat de doelgroep wordt bereikt, waarom sommige cliënten voortijdig afhaken, dat de cliënten tevreden zijn, dat de doelen van de interventie worden gerealiseerd of dat er positieve veranderingen zijn op een relevante uitkomstmaat. Deze gegevens leveren de eerste aanwijzingen op voor de effectiviteit van de interventie.

Trede 4: plausibel

Als een onderzoek is bedoeld om vooraf voorspelde verbanden te toetsen, bijvoorbeeld tussen de duur van de interventie en de uitkomsten in een groep, dan spreekt men van 'veranderingstheoretisch' onderzoek. Als zo'n voorspelling uitkomt, kun je spreken van goede aanwijzingen voor effectiviteit.

Trede 5: werkzaam

Interventies die voldoende causale bewijskracht hebben zijn 'bewezen effectief' te noemen: de gemeten verbetering is toe te schrijven aan de gebruikte interventie. Op trede 5 van de effectladder is er sprake van een goed omschreven, theoretisch onderbouwde en in de praktijk getoetste aanpak, waarbij bovendien is aangetoond dat de interventie beter is dan 'geen interventie' of 'een andere interventie'. Daarvoor is een vergelijking nodig met een controlegroep die geen hulp heeft ontvangen of die de interventie niet gekregen heeft maar wel een ander aanbod.

Van effectief in de praktijk naar bewezen effectief

Voor interventies die in de praktijk gebruikt worden maar die niet of nauwelijks geëxpliciteerd, onderbouwd en effectief gebleken zijn, betekent de effectladder een opeenvolging van stappen die ondernomen kunnen worden om de interventie tot een bewezen effectieve status te brengen. Van Yperen, Veerman en Bijl hebben handreikingen geformuleerd om van het ene naar het andere niveau te komen. In veel praktijkorganisaties is de effectladder het kader geworden om methodiekontwikkeling en verschillende soorten effectonderzoek in een gefaseerd proces te laten verlopen. Een praktische gids voor het werken met deze effectladder en een toelichting op de verschillende soorten onderzoek zijn te vinden in het handboek Zicht op Effectiviteit.

Kosteneffectiviteit

Instellingen kunnen niet volstaan met het verbeteren van het effect van hun interventies. Het is ook hun verantwoordelijkheid om te streven naar de beste zorg tegen de laagste kosten. Daarvoor is inzicht nodig in de kosteneffectiviteit van hun interventies.