Het onderzoek Health Behaviour in School-aged children (HBSC) richt zich op de gezondheid, het welbevinden en risicogedrag van de schoolgaande jeugd van 11 tot en met 16 jaar. Het wordt elke vier jaar herhaald en in 2001-2002 heeft Nederland voor het eerst deelgenomen aan dit internationale onderzoek.
Het HBSC-onderzoek betreft een zelf-rapportage onderzoek waarbij jongeren zelf ondervraagd zijn. Er wordt in het basisonderwijs gebruik gemaakt van schriftelijke vragenlijsten en in het voortgezet onderwijs worden digitale vragenlijsten gebruikt. De vragenlijsten worden klassikaal afgenomen. Gegevens zijn verzameld over onder meer de relatie van jongeren met hun ouders en vrienden, hun beleving van school en hun gezondheidsbeleving en -gedrag en hun welbevinden. Ook het hebben van psychische problemen, middelengebruik en seksuele gedrag van jongeren komt aan bod.
Instelling
Universiteit Utrecht, Trimbos-instituut en Sociaal en Cultureel Planbureau
Methode
Soort onderzoek
Steekproefonderzoek
Jaar dataverzameling
2021
Instrumenten
De internationale HBSC-organisatie heeft een verplichte vragenlijst vastgelegd over de onderwerpen gezondheid, welbevinden en risicogedrag van scholieren. In Nederland is daarnaast gekozen om de Strength and Difficulties Questionaire (SDQ) toe te voegen om emotionele problemen en probleemgedrag van jongeren vast te stellen. Daarnaast zijn een aantal vragen toegevoegd over onder meer: woonsituatie, alcoholgebruik en regels die ouders stellen m.b.t. roken en het drinken van alcohol, het toezicht dat ouders op jongeren houden, spijbelen, vrijheid van meningsuiting en etnocentrisme. In het onderzoek is gewerkt met twee verschillende vragenlijsten, één voor het basisonderwijs en één voor het voortgezet onderwijs.
Afname
De vragenlijsten worden klassikaal afgenomen.
Steekproefgrootte en respons
Populatie
In totaal vulden 1525 leerlingen in het basisonderwijs en 5733 leerlingen verdeeld over 288 klassen in het voortgezet onderwijs de vragenlijsten in.
Van de 132 basisscholen die benaderd zijn voor deelname aan het onderzoek hebben uiteindelijk 68 basisscholen meegedaan. De respons was 51,5 procent.
Van de 171 scholen voor voortgezet onderwijs die zijn benaderd voor deelname aan het onderzoek hebben uiteindelijk 71 meegedaan (een responspercentage van 41,5 procent).
Leeftijd
De gemiddelde leeftijd is 11,1 jaar in het basisonderwijs en 13,9 jaar in het voortgezet onderwijs. De verdeling van leerlingen per klas in het voortgezet onderwijs komt overeen met de verdeling van leerlingen binnen de totale populatie scholieren zoals vermeld door het CBS.
Verdeling sekse
In de HBSC steekproef was van de basisschoolleerlingen 50 procent jongen en 50 procent meisje. In het voortgezet onderwijs was 51 procent jongen en 49 procent meisje. De aantallen komen overeen met populatiegegevens van het CBS.
Opleiding
Aan het onderzoek hebben uiteindelijk 68 basisscholen en 71 scholen voor voortgezet onderwijs deelgenomen. Binnen het voortgezet onderwijs bestond 17,3 procent uit vmbo-b-k-leerlingen, 28,3 procent vmbo-t-leerlingen, 30 procent havoleerlingen en 24,4 procent vwo-leerlingen. Deze percentages komen overeen met de verdeling van de totale populatie leerlingen in het voortgezet onderwijs zoals geregistreerd door het CBS.
Sociaaleconomische status
De sociaaleconomische status van de leerlingen is vastgesteld door leerlingen te vragen naar de welvaart van het gezin (gebaseerd op vragen naar bijvoorbeeld autobezit, vakanties en het beschikken over een eigen kamer). In het basisonderwijs behoort 40,6 procent van de leerlingen tot de categorie 'midden' wat betekent dat ze een redelijke mate van welvaart kennen. Circa 6 procent heeft een laag niveau van welvaart. In het voortgezet onderwijs gaat het om respectievelijk 37,2 procent en 7,9 procent. De resterende leerlingen hebben een 'hoog' welvaartsniveau.
Migratieachtergrond
Ongeveer een kwart van de leerlingen in zowel het basisonderwijs als het voortgezet onderwijs heeft een migratieachtergrond. Een leerling heeft een migratieachtergrond wanneer minstens één van de ouders niet in Nederland is geboren. De verdeling van jongeren met en zonder een migratieachtergrond komt goed overeen met die van de Nederlandse jeugd van 10 tot 15 jaar.
Kwaliteit van het onderzoek
Dataverzameling
| Criteria | |
|---|---|
| Is de methode van dataverzameling beschreven? | Ja |
| Is de plaats / setting van dataverzameling beschreven? | Ja |
| Is de periode waarin dataverzameling plaatsvond beschreven? | Ja |
Steekproef
| Criteria | |
|---|---|
| Beschrijving selectiviteit steekproef | |
| Is de leeftijd beschreven? | Ja |
| Is de sekseverdeling beschreven? | Ja |
| Is de verdeling naar etnische herkomst beschreven? | Ja |
| Is de verdeling naar urbanisatiegraad beschreven? | Ja |
| Is de verdeling naar opleidingsniveau beschreven? | Ja |
| Is de verdeling van sociaal-economische status beschreven? | Ja |
| Beschrijving rekrutering steekproef | |
| Is de manier waarop de selectie van de steekproef plaatsvond beschreven? | Ja |
| Is er volgens de onderzoekers sprake van selectiviteit van non-respons? | Ja |
| Representativiteit steekproef | |
| Is de steekproef volgens de onderzoekers representatief m.b.t. leeftijd? | Ja |
| Is de steekproef volgens de onderzoekers representatief m.b.t. sekse? | Ja |
| Is de steekproef volgens de onderzoekers representatief m.b.t. urbanisatiegraad van de woonplaats? | Ja |
| Is de steekproef volgens de onderzoekers representatief m.b.t. sociaal-economische status van de ouders/opvoeders? | Ja |
| Steekproefgrootte | |
| Is beschreven of de steekproefgrootte volgens de onderzoekers voldoende is voor betrouwbare uitspraken? | Ja |
Instrumenten
| Criteria | |
|---|---|
| Is beschreven welke vragen of instrumenten zijn gebruikt voor de berekening van de prevalenties? | Ja |
Data-analyse
| Criteria | |
|---|---|
| Is de data-cleaning beschreven? | Ja |
| Zijn datamanipulaties cq berekeningen beschreven? | Ja |
| Is er een beschrijving van de gebruikte statistische methoden? | Ja |
Afname
| Criteria | |
|---|---|
| Is beschreven of er een proefleider aanwezig was tijdens de afname? | Ja |
| Is beschreven hoeveel tijd de respondenten hadden voor het beantwoorden van de vragen? | Nee |
| Is beschreven hoe men is omgegaan met de privacy van de respondenten tijdens de afname? | Ja |
Publicatiegegevens
Boer, M., van Dorsselaer, S., de Looze, M., de Roos, S. e.a. (2022). HBSC 2021. Gezondheid en welzijn van jongeren in Nederland. Utrecht: Universiteit Utrecht, Trimbos instituut, Sociaal en Cultureel Planbureau.
De resultaten van dit onderzoek zijn gebruikt voor de cijfers over: